Małgorzata Gmurczyk-Wrońska
Kobiety: żołnierze, szpiedzy, sanitariuszki, kurierki… Służyły wszędzie: w koszarach i na froncie. Były aktywne już wcześniej w działaniach i walkach o odzyskanie niepodległości, a potem o jej utrzymanie.
Najazd bolszewików i groźba utraty dopiero co odzyskanej wolności to kolejne wyzwanie dla kobiet-żołnierzy. Stanęły do walki, bo tak należało.
Ochotnicza Legia Kobiet
Istniała w latach 1918–1922 i była regularną kobiecą formacją wojskową pełniącą funkcje pomocnicze dla Wojska Polskiego. W końcu 1918 roku, w czasie walk o Lwów, Aleksandra Zagórska, wspierana przez Stanisławę Paleolog, podjęła się zorganizowania kobiecych oddziałów. Najpierw powstała Milicja Obywatelska Kobiet, potem wprowadzono nazwę Ochotnicza Legia Kobiet.
Aleksandra Zagórska to postać...
W połowie czerwca 1920 roku Armia Czerwona po zajęciu dużej części Ukrainy i zmuszeniu wojsk polskich do opuszczenia Kijowa kierowała się w stronę Warszawy. Równocześnie część jej wojsk przedzierała się wzdłuż granicy z Prusami Wschodnimi, co groziło połączeniem się z wojskami niemieckimi.
Pod koniec czerwca w Warszawie powstał rząd Władysława Grabskiego. Z inicjatywy premiera powołano Radę Obrony Państwa skupiającą wszystkie siły polityczne.
Na początku lipca na konferencję do Spa wyjechała delegacja polska w celu uzyskania od państw ententy wsparcia w walce z bolszewikami, zamierzano też zwrócić uwagę mocarstwom na sprawę respektowania przez Niemcy zobowiązań wobec Polski. Międzynarodowa konferencja była bowiem poświęcona niemieckim zobowiązaniom wynikającym z traktatu wersalskiego...
Na przełomie 1918 i 1919 roku zaczęły się starcia oddziałów polskich z bolszewickimi. Wojsko polskie posuwało się w kierunku wschodnim, realizując plan przywrócenia granic sprzed rozbiorów. Pochód bolszewików na zachód wynikał z dążeń do realizacji koncepcji permanentnej rewolucji, a pokonanie Rzeczypospolitej miało być jej pierwszym etapem w drodze na zachód Europy. Równolegle do starć zbrojnych toczyły się rozmowy dyplomatyczne zmierzające do uregulowań pokojowych oraz szeroko zakrojona akcja dyplomatyczno-propagandowa na Zachodzie, prowadzona przez obie strony konfliktu. Polscy dyplomaci negocjowali zarówno z „białą” Rosją, jak i bolszewikami.
W styczniu 1919 roku rozpoczął się kongres pokojowy w Paryżu. W czerwcu w traktacie wersalskim ustalono przebieg granicy polsko-...
„My, wygnańcy, prócz naśladowców chwalebnego zwyczaju mamy jeszcze surową powinność oddawania czci braciom naszym, którzy całe życie poświęciwszy na usługi Ojczyzny, dziś na obcej ziemi wśród nędzy i tęsknoty, oderwani od rodziny, kończą smutni i samotni swój żywot. Do nas, pozostałych, należy zamykać im powieki, do nas należy ich zwłoki schronieniem przystojnym uczcić, a nawet przedłużyć ich pamięć” – tak o powinności żyjących wobec zmarłych współbraci na wygnaniu pisał w połowie XIX wieku uczestnik powstania listopadowego i współtwórca Konfederacji Narodu Polskiego Leon Stempowski.
To on w dużym stopniu w tym pierwszym popowstaniowym okresie kupował działki wieczyste na groby, zakładał mogiły zbiorowe, organizował pochówki polskich emigrantów oraz szukał pomocy w utrzymaniu grobów....
Wczesnym rankiem 21 lipca 1905 roku w pobliżu słynnych Wrót Iwanowskich Cytadeli Warszawskiej został powieszony 19-letni Stefan Okrzeja. Wyrok śmierci wydał Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie. Okrzeję oskarżono o działalność na rzecz obalenia porządku w państwie rosyjskim, dążenie do oderwania Królestwa Polskiego od Rosji oraz zabicie policjanta. Od 1918 roku jedna z bram Cytadel mieszcząca się w przedmurzu Wrót nosi nazwę Bramy Stefana Okrzei.
Świadkowie egzekucji pisali, że Okrzeja wyglądał promieniście, a „z oczu biła mu radość”. Przed powieszeniem krzyknął: „Niech żyje rewolucja! Niech żyje socjalizm! Precz z caratem”. Wieszano go dwa razy. Pierwszy raz zerwał się sznur i ciało Okrzei w konwulsjach upadło na ziemię. Kat musiał po raz drugi dopełnić zbrodni.
Niech żyje Polska!...
Traktat wersalski został podpisany 28 czerwca 1919 roku we Francji, w Sali Zwierciadlanej pałacu w Wersalu, pomiędzy mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Niemcami. Był jednym z pierwszych traktatów pokojowych kończących I wojnę światową. Jako główne mocarstwa widnieją na początku dokumentu Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, imperium Wielkiej Brytanii, Francja, Włochy i Japonia, potem dopiero wymienione są kolejne 22 państwa, w tym Polska. Wszystkie one tworzyły koalicję przeciwko Niemcom, Austro-Węgrom, Bułgarii i Turcji.
Traktat wersalski powstał podczas obrad konferencji pokojowej w Paryżu. Główną rolę decyzyjną odgrywały tam właśnie Stany Zjednoczone z prezydentem Woodrowem Wilsonem, Wielka Brytania z premierem Davidem Lloydem George’em i Francja z premierem i ministrem...
Rannym i cierpiącym żołnierzom należy się wsparcie i opieka. Bez względu na to, w jakich armiach walczą i w imię jakich ideałów, to oni biorą na siebie największy ciężar walki. To ich męstwo, umiejętności, cierpienie, a często śmierć, decydują o losach bitew i wojen. Po zakończeniu działań wojennych zwykli żołnierze pozostają najczęściej w cieniu polityków i generałów konsumujących zwycięstwo. I chociaż historia ludzkości jest opowieścią o walkach i wielu polach bitewnych z konającymi żołnierzami, to dopiero bitwa rozegrana w czerwcu 1859 roku pod Solferino dała początek pracom nad powołaniem międzynarodowej organizacji humanitarnej wspierającej i organizującej pomoc dla rannych żołnierzy.
Bitwa pod Solferino należała do jednych z najkrwawszych w XIX wieku. Jej przypadkowy świadek,...
Historia Polski obfituje w piękne życiorysy kobiet. Wspierały one często polskich władców i polityków, a kiedy Rzeczpospolita utraciła suwerenność, włączyły się w nurt pracy i walki narodowowyzwoleńczej. Być może to specyfika polskich dziejów wyznaczała kobietom szczególne miejsce i rolę u boku mężczyzn, a potem przyspieszyła proces ich dojrzałości w życiu publicznym.
Wprawdzie dopiero w XX wieku kobiety uzyskały pełnię praw politycznych, ale proces walki o nie zaczął się dużo wcześniej. W dużym stopniu wynikało to z działalności ruchów feministycznych. Były one jednak niejednolite – od bardzo lewicujących po konserwatywne – uzależnione często od warunków lokalnych, mentalności i obyczajowości. Kobiety domagały się przede wszystkim niezależności i praw politycznych. Miało to miejsce...
„Dziady” towarzyszą nam ciągle: w chwilach refleksji i tęsknoty za bliskimi zmarłymi, w ważnych momentach historycznych naszej Ojczyzny. Ten utwór stał się źródłem niezwykle emocjonalnych przeżyć towarzyszącym kolejnym generacjom Polaków. Był bliski zarówno tym, którzy walczyli o niepodległość w XIX wieku, jak i tym, którzy przeciwstawiali się reżimowi komunistycznemu.
Dziady to nazwa ludowej uroczystości, obrzędu zadusznego mającego na celu przywołanie dusz zmarłych. To zbiór rytuałów praktykowany od czasów pogańskich wśród ludów słowiańskich i Bałtów, a potem na terenach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Wyrażały odwieczną tęsknotę żywych za swymi zmarłymi bliskimi, pragnienie ludzi dotknięcia rzeczywistości po drugiej stronie. Bo przecież życie nie kończy się w chwili śmierci, to...
Powstańcze dni Warszawy, czas bohaterstwa i poświęcenia. W tle zmagań wojennych toczyło się ludzkie życie. Było inne, trudniejsze, naznaczone cierpieniem. Powstańcy to w większości ludzie młodzi. Odwaga i poświęcenie łączyły się często u nich z tym, co człowiek posiada najpiękniejszego – wielkim skarbem miłości. Tej miłości bez ograniczeń czasu, miejsca i wydarzeń, pełnej, czasem szalonej, ocierającej się o absolut. Wierni Bogu, Ojczyźnie i sobie, między walką i zmęczeniem chwytali w te powstańcze dni chwile, w których królowała miłość.
W dramacie egzystencji, dążeniu do wypełnienia obowiązku, sprostaniu młodzieńczym wyzwaniom, bohaterowie Powstania Warszawskiego marzyli o zwykłej, ludzkiej codzienności i o miłości właśnie. Przystąpili do walki, bo tak musiało być, bo – jak wspomina...
„Żegota” to konspiracyjny kryptonim polsko-żydowskiej organizacji o nazwie Rada Pomocy Żydom. Powstała 4 grudnia 1942 r. jako organ Polskiego Państwa Podziemnego w strukturze Delegatury Rządu RP na Kraj. Działała do 1945 r. Była to jedyna w okupowanej przez Niemców Europie organizacja wspierana i finansowana przez instytucję rządową.
Pierwszym przewodniczącym „Żegoty” został członek Polskiej Partii Socjalistycznej Julian Grobelny. Po nim funkcje te pełnili kolejno: Leon Freiner z Bundu i Roman Jabłonowski z PPS. Wiceprzewodniczącym został Tadeusz Rek ze Stronnictwa Ludowego, zaś w skład prezydium wchodzili: Marek Ferdynand Arczyński ze Stronnictwa Demokratycznego, Władysław Bartoszewski z Frontu Odrodzenia Polski, Adolf Berman z Żydowskiego Komitetu Narodowego, Emilia Hiżowa ze...
19 kwietnia 1943 roku o godzinie 6 rano, w wigilię żydowskiego święta Paschy, niemieckie oddziały wojskowe i policyjne, wspierane przez współpracujące z nimi formacje ukraińskie i łotewskie, wkroczyły do warszawskiego getta. Jego mieszkańcy chwycili za broń. I chociaż już dwa dni wcześniej dotarły do Niemców informacje o przygotowaniach powstańczych, nie przypuszczali, iż walki będą tak zacięte. Ze zdumieniem pisali: „Ci bandyci stawiali zbrojny opór”.
Powstanie w getcie warszawskim było pierwszym zorganizowanym czynem zbrojnym Żydów w czasie II wojny światowej. 23 kwietnia 1943 roku Żydowska Organizacja Bojowa ogłosiła odezwę do Polaków, w której pisano:
„Wśród dymu pożarów i kurzu krwi mordowanego getta Warszawy – my – więźniowie getta – ślemy Wam bratnie, serdeczne pozdrowienia....
Polski marzec 1968 r. zawsze wywoływał duże emocje. Miał wielowątkowy i wielopłaszczyznowy charakter. Był to niewątpliwie opór społeczny przeciwko metodom sprawowania władzy przez komunistów, skumulowany głównie na uczelniach wśród studentów i części wykładowców. Brali w nim udział także młodzi robotnicy i uczniowie szkół średnich. Z drugiej strony, w obrębie aparatu partyjnego, toczyła się walka o dominację.
W konsekwencji nastąpiły akcje antysemickie i wydalenia osób pochodzenia żydowskiego z Polski. Zrobiły to jednak władze aparatu komunistycznego, które wykorzystały problem żydowski nie tylko do rozgrywek wewnątrzpartyjnych, ale też do tłumienia społecznych ruchów demokratycznych.
Tło międzynarodowe i wystąpienie Gomułki
Na początku czerwca 1967 r. wybuchł kolejny konflikt...
16 grudnia 1922 r. w Warszawie, w gmachu Zachęty, Eligiusz Niewiadomski zabił pierwszego prezydenta II RP Gabriela Narutowicza. Strzelał w plecy. Po dokonaniu zbrodni oddał się w ręce policji. Na posiedzeniu Senatu marszałek Michał Trąmpczyński powiedział: „Stało się wielkie nieszczęście. Najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej padł od kuli szaleńca, który straszną krzywdę wyrządził całemu narodowi, bo wobec świata przedstawił swym czynem Polskę jako kraj zamętu”.
30 grudnia 1922 r. w Sądzie Okręgowym w Warszawie odbył się proces Niewiadomskiego. Tego samego dnia Sąd wydał wyrok skazujący go na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano 31 stycznia następnego roku o godz. 7.19 na stokach Cytadeli Warszawskiej.
Gabriel Narutowicz prezydentem Rzeczypospolitej
Niecałe dwa...
Malinowski jest twórcą linii kolejowej w peruwiańskich Andach, jednej z najwyżej położonych na świecie. Wyjechał z kraju z rodziną po powstaniu listopadowym w 1831 r. Uciekał przed imperialną Rosją, mocarstwem tłumiącym polskie dążenia narodowe.
Wykształcenie zdobył we Francji, ale pracował przede wszystkim w służbie państwa peruwiańskiego. Kiedy jego przybrana ojczyzna była zagrożona najazdem Hiszpanii, podjął dla niej walkę. Biegle pisał i mówił w języku rosyjskim, angielskim, francuskim i hiszpańskim. Jego bogaty życiorys napawa dzisiaj Polaków dumą, ale i smutkiem. Malinowskiemu nie dane było z racji czasów zaborów pracować dla Polski. Cały swój intelekt i pracę oddał innemu narodowi. I chociaż z ludzkiego, chrześcijańskiego punktu widzenia było to przedsięwzięcie jak najbardziej...
Józef Piłsudski, ten niezwykle racjonalny polityk, działający w brutalnych realiach życia konspiracyjnego, a potem niepodległego państwa polskiego, kapitulował wobec kobiet, które kochał, podziwiał i z którymi współpracował. Kobiety towarzyszyły mu i wspierały go przez cały okres konspiracji, walki o niepodległą Polskę i wreszcie w czasach II Rzeczypospolitej.
Wszystkie właściwie znajomości i związki późniejszego Marszałka z kobietami rodziły się w ogniu walki i łączyły z burzliwym życiem wojownika. Piłsudski pozwolił sobie nawet na taki zapis o kobietach: „Kobiety są najgorliwszymi propagatorkami mego imienia i wpływu, i jestem im niezmiernie wdzięczny za to, że tyle dobrego zrobiły przez swój bardzo ładny instynkt narodowy, który wykazały”.
Przede wszystkim Matka...
Powyższy napis widnieje w Warce na pomniku Piotra Wysockiego, którego życiorys, zawierający niewątpliwie elementy z tragedii greckiej, gdzie główny bohater zderza się przeznaczeniem prowadzącym do katastrofy, jest tylko w pewnym sensie tożsamy w innymi biografiami epigonów naszych walk powstańczych w XIX w.
W powszechnej świadomości Wysocki istnieje jako bohater nocy listopadowej 1830 r. który poderwał kadetów Szkoły Podchorążych do walki z Rosją. I tak rzeczywiście było, ale to jeden z momentów jego życia, być może najważniejszy, ale stanowiący tylko fragment ogromnego poświęcenia dla Ojczyzny, życia złożonego w ofierze.
Sprzysiężenie Wysockiego
Wysocki urodził się 10 września 1797 r. w rodzinie szlacheckiej mieszkającej w Winiarach niedaleko Warki. Jednak to z Warszawą związał...
Jeden z plakatów sowieckich z 1920 r. przedstawia obraz rozwścieczonych bojowników rewolucji uderzających młotami w Orła Białego, symbol niepodległej Polski. Poniżej znajduje się napis: „W szpanach orła białego jęczał proletariat Polski, Białorusi i Ukrainy (…). Pod ciosami robotniczych młotów wali się w gruzy Polska kapitalistów i żandarmów, ginie orzeł biały”.
Celem bolszewików było zniszczenie i podbój Polski. Równolegle z działaniami militarnymi przeciwko Polsce prowadzili zmasowaną akcję propagandową, mającą uzasadnić ich działania. Aby nie powstała Socjalistyczna Polska Rad, Orzeł Biały stanął do walki, a kulminacyjnym momentem było zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej.
W cieniu bitew wojskowych toczyła się wojna propagandowa. Pojęcie propagandy ma współcześnie raczej zabarwienie...
Marszałek Józef Piłsudski w sierpniu 1924 r. w czasie III Zjazdu Legionistów powiedział: „Dziękuję za tę najdumniejszą pieśń, jaką kiedykolwiek Polska stworzyła”. Jako ideowy i moralny przywódca Legionów Polskich miał pełne prawo, aby wypowiedzieć te słowa.
Pieśni narodowe wzbudzają w nas dumę, utwierdzają w przekonaniu pielęgnowania tradycji i historii, istnienia naszej wspólnoty narodowej, konieczności jej trwania. Niewiele jednak jest takich utworów, oczywiście poza hymnem, które zawierają tak ogromny ładunek emocjonalny. Nie sposób bowiem być obojętnym wobec słów i muzyki Marszu Pierwszej Brygady. Tu jest wszystko: odwaga i męstwo, duma i godność, trud i ofiara, poświęcenie i cierpienie, żal i rozpacz, zatracenie w walce, młodość i przede wszystkim romantyczne szaleństwo. Jak...
Stanisław Patek przyjechał do Moskwy 12 stycznia 1927 r. w charakterze posła II Rzeczypospolitej. Mija więc 90 lat od tego wydarzenia, które doprowadziło do podpisania w 1932 r. polsko-sowieckiego paktu o nieagresji. Pakt ten, wynegocjowany przez Patka, był sukcesem polskiej dyplomacji i stał się, obok podpisanej 26 stycznia 1934 r. z Niemcami deklaracji o niestosowaniu przemocy we wzajemnych stosunkach, podstawą polskiej polityki zagranicznej, określanej mianem polityki równowagi. Jej twórcą był marszałek Józef Piłsudski, który wysyłając Patka do Moskwy, polecił mu misję negocjacyjną z Sowietami
Polska potrzebowała tego układu. Chociaż zdawano sobie doskonale sprawę z jego kruchości i niebezpieczeństwa sowieckiego, podobnie jak niemieckiego, zagrażającego ciągle niepodległości Polski...
19 listopada minęło 200 lat od dnia, w którym car Rosji i król Polski Aleksander I ogłosił akt erekcyjny Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Wprawdzie o utworzenie uczelni zabiegali jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego Stanisław Kostka Potocki i Stanisław Staszic, ale decyzja zapadła już nie w blasku napoleońskich orłów, lecz w cieniu dwugłowego orła wschodniego imperium
Dlaczego Aleksander I wydał taką zgodę? Rosyjski imperator próbował niewątpliwie zjednać sobie Polaków. Wcześniej nadał Królestwu konstytucję i zgodził się na utworzenie polskiej armii. Natomiast nasi rodacy trochę naiwnie odwdzięczali się nowemu władcy – a to budując mu bramy triumfalne, a to nadając jego imię nowo zbudowanemu kościołowi warszawskiemu, czy wreszcie nadmiernie szafując owym imieniem przy...
Chociaż jeden ze współczesnych polskich polityków jest przekonany, że obowiązuje nas dzisiaj konstytucja uchwalona 3 maja, to rzeczywistość wygląda zupełnie inaczej. Konstytucja majowa została pogrzebana wraz z upadkiem I Rzeczypospolitej, ale gen wolności, który zaszczepiła potomnym, niejednokrotnie kształtował polskie losy. W tym tekście chcieliśmy przypomnieć dzieje ustawy najwyższej z XIX i z pierwszej połowy XX w., nieraz tworzonej przez naszych antenatów, nieraz narzuconej siłą, nieraz przebiegłością wrogów
Pierwszej porozbiorowej konstytucji doczekaliśmy się już w roku 1807, a uchwalona została właśnie 22 lipca (!). Cóż za przekorna data dla Polski. Słowo „uchwalona“ jest tutaj jednak pewnym nadużyciem. W praktyce Napoleon wezwał do Drezna naszych reprezentantów i...
Chociaż jeden ze współczesnych polskich polityków jest przekonany, że obowiązuje nas dzisiaj konstytucja uchwalona 3 maja, to rzeczywistość wygląda zupełnie inaczej. Konstytucja majowa została pogrzebana wraz z upadkiem I Rzeczypospolitej, ale gen wolności, który zaszczepiła potomnym, niejednokrotnie kształtował polskie losy. W tym tekście chcieliśmy przypomnieć dzieje ustawy najwyższej z XIX i z pierwszej połowy XX w., nieraz tworzonej przez naszych antenatów, nieraz narzuconej siłą, nieraz przebiegłością wrogów
Pierwszej porozbiorowej konstytucji doczekaliśmy się już w roku 1807, a uchwalona została właśnie 22 lipca (!). Cóż za przekorna data dla Polski. Słowo „uchwalona“ jest tutaj jednak pewnym nadużyciem. W praktyce Napoleon wezwał do Drezna naszych reprezentantów i...
Myśl tę, jako przestrogę dla rządzących elit europejskich, zawarł Roman Dmowski w wydanej w 1908 r. książce „Niemcy, Rosja i kwestia polska”. W Paryżu praca ta ukazała się rok później pod tytułem „La question polonaise”. Minęło ponad 100 lat, Niemcy przegrały w XX w. dwie wojny, ale czy groźba dyktatu Berlina, zarówno ekonomicznego, jak i politycznego, nie jest również dziś aktualna?
Dmowski pisał tę książkę nie tylko dla czytelnika polskiego, ale też „dla obcych”, aby ukazać niebezpieczeństwa zagrażającego Europie ze strony Niemiec. Nawiązując do polskiej myśli politycznej z końca XVIII i XIX w., wskazywał na konieczność istnienia niepodległej Polski jako czynnika równowagi europejskiej, hamującego imperialne cele przede wszystkim Niemiec, a...