Przymierze ołtarza i wolności

Obchody święta 3 Maja są dobrą okazją, by zastanowić się, które elementy żywej współcześnie tradycji narodowej zawdzięczamy pokoleniu twórców konstytucji uchwalonej w 1791 r. i całej tej epoce, obejmującej też lata insurekcji kościuszkowskiej i Księstwa Warszawskiego.   Jednym z ówczesnych osiągnięć rzadko dostrzeganych, a określających polską tradycję, do dziś jest to, że w przeciwieństwie do współczesnej, rewolucyjnej Francji polskie dążenia wolnościowe nie nabrały u schyłku XVIII w. charakteru zdecydowanie antyreligijnego i antykościelnego. Stało się natomiast coś przeciwnego – wolność, a przede wszystkim niepodległość państwa polskiego została w tej epoce trwale skojarzona z katolicyzmem. Ciąg dziejowej kontynuacji A przecież wcale nie musiało tak być. Istniało wiele przesłanek, by polski ruch niepodległościowy przybrał charakter czysto laicki i antyklerykalny. W znacznej części tworzyli go przecież na początku ludzie oświecenia, wolterianie i „jakobini polscy