Historia
I wojna światowa przyniosła Europie koniec imperialnego porządku ustanowionego w XIX w. i upadek wielonarodowych monarchii. Wśród nowych państw, które powstały na jego gruzach, Polska wyróżniała się szczególnie dużymi różnicami w rozwoju społecznym i gospodarczym terenów, które weszły w jej skład.
Nowe państwo, które zaczęło się tworzyć jesienią 1918 r., nie miało jeszcze ustalonych granic. Ich kształtowanie zakończyło się dopiero w czerwcu 1922 r. po włączeniu do Polski wschodniej części Górnego Śląska. Łączenie ziem dawnego zaboru rosyjskiego, pruskiego i austriackiego było przedsięwzięciem karkołomnym. Na terenie każdego z nich obowiązywał inny system administracyjny, prawny i transportowy.
Trzy różne organizmy
Podstawą transportu były koleje, ale w każdej z trzech części kraju...
Kwestia przynależności narodowej XIX-wiecznego poety, publicysty, malarza i rewolucjonisty – Harro Harringa – może przyprawić o ból głowy. Choć mówił i pisał po niemiecku, do 30. roku życia legitymował się duńskim paszportem, którego z kolei wyrzekł się, by wstąpić do armii Królestwa Polskiego. Polaków pokochał do tego stopnia, że przyjął nazwisko Kazimirowicz. W pewnym momencie był obywatelem USA, ale ostatecznie to obywatelstwo odrzucił. Po jego tragicznej śmierci twórcy epitafium bezradnie rozłożyli ręce i wyryli na płycie nagrobnej napis: „Był Duńczykiem”.
Dziś nazwisko Harring mówi coś jedynie badaczom historii literatury niemieckiej. Tymczasem w pierwszej połowie XIX wieku jego utwory cieszyły się ogromną popularnością. Liberalni czytelnicy wieszali sobie w salonach portrety...
W trakcie Mszy św. w paryskim kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, należącym do Polskiej Misji Katolickiej, zebrał się tłum Polaków. Z okazji 100. rocznicy odzyskania niepodległości członkowie klubów „GP”, dziennikarze i politycy modlili się w intencji Ojczyzny. Celebracja miała szczególny charakter, gdyż w jej trakcie dokonano uroczystego przekazania koron, którymi 11 listopada zostanie ozdobiony obraz Matki Boskiej Częstochowskiej znajdujący się w tej świątyni. Msza się już kończyła, gdy z zewnątrz dobiegł głos eksplozji.
Wkrótce okazało się, że cała ulica Saint Honoré, przy której znajduje się kościół, jest zablokowana przez policję. Nie można wyjść. Służby bezpieczeństwa zdetonowały podejrzany ładunek, jak poinformował mnie policjant. A potem wyjaśnił, iż próbują...
Podział terytorialny Polski pomiędzy trzy państwa ościenne – Austrię, Prusy oraz Rosję – stworzył zupełnie nową sytuację. Poczta straciła charakter narodowy i została podporządkowana zaborcom. Infrastrukturę dawnej poczty koronnej oraz poszczególnych poczt partykularnych włączono do sieci pocztowej zaborców. Poczta na zajętych terenach pełniła również rolę administracyjno-policyjną i stanowiła podstawę funkcjonowania oraz komunikacji administracji cywilnej czy wojskowej, wprowadzonej na każdym z trzech wydzielonych terytoriów.
Podczas nocy zaborów mieliśmy dwa momenty, kiedy można było mówić o ograniczonej, ale jednak samodzielności państwowej. To czasy Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Te mini „państewka polskie” otrzymały prawo do tworzenia polskich instytucji, a więc...
„Przyszła ta chwila, że Ojczyzna potrzebuje ludzi gotowych oddać życie, więc zgłaszam się jako ochotnik na żywe torpedy” – pisał w 1939 roku jeden z ochotników, którzy gotowi byli niezwłocznie oddać życie za Ojczyznę.
Wyrażenie „żywa torpeda” od razu przywodzi na myśl kamikadze – samobójców z Japonii. Ale jeszcze zanim japońscy piloci zapisali się w historii straceńczymi atakami na okręty amerykańskie – kamikadze z japońskich wojsk lądowych, podczas wojny chińsko-japońskiej, zmieniali się w „żywe bomby”, wbiegając w chińskie okopy obwieszeni granatami. Cały świat rozpisywał się o samobójcach zmieniających losy wojny i przekaz ten wbił się mocno w ludzką pamięć. Dotarł także do naszego kraju. Pewnie z tego względu kilka lat później Polacy masowo zgłaszali się do projektu polskich „...
Historycy przyjmują, że początkiem zorganizowanych usług pocztowych na świecie był system gońców konnych w Persji w VI w. p.n.e. Przy drodze pocztowej o długości 2667 km od Morza Egejskiego do stolicy Persji znajdowało się 111 stacji wymiany koni. System ten przejął cesarz August, tworząc w Imperium Rzymskim sieć stacji zwanych po łacinie mutatio postia.
Polska już u zarania państwowości miała dobrze zorganizowaną sieć posłańców konnych lub pieszych. Bolesław Chrobry nakazał, aby wszystkie miasta w królestwie wystawiały takowych dla dobrego przepływu informacji. Długosz pisał, że władca został m.in. natychmiastowo zawiadomiony o zamordowaniu pięciu zakonników w Kazimierzu Wielkopolskim w roku 1005, gdyż „tak bowiem mądrze i przezornie król ten urządził swoje państwo, że...
Na ekrany polskich kin wleciały dwa dywizjony 303 – ten bardziej „brytyjski” pod tytułem „303. Bitwa o Anglię”, i ten polski „Dywizjon 303. Historia prawdziwa” – chwalący się tym, że opiera się na fabule słynnej książki Arkadego Fiedlera. Paradoksalnie, bardziej prawdziwa, bo zawierająca m.in. kluczową w moim mniemaniu dla zrozumienia losów dywizjonu scenę, jest produkcja angielska. Obie zaś składają się na jakby dwuczęściową filmową story o polskich pilotach tłukących Szwabów na brytyjskim niebie.
Dywizjon 303 nosił imię Tadeusza Kościuszki, a jego przedwojenne tradycje wywodziły się od warszawskiego III Dywizjonu Myśliwskiego 1. Pułku Myśliwskiego i 111. Eskadry Kościuszkowskiej. Opowiadając historię dywizjonu, trzeba więc zacząć od Kościuszki – zresztą sam fakt, że nazwisko...
„Granica wre życiem. Partia za partią, noc w noc, idą za granicę. Przemytnicy pracują wściekle. Ledwie starcza im czasu na przepicie zarobionych pieniędzy”. „Czerwony” Związek Sowiecki, zagłodzony przez bolszewików, przyjmie każdą ilość towaru z „białej” Polski. Gorzej, że w drugą stronę idą sabotażyści, przeszkoleni w agitacji i terrorystycznej robocie komuniści, zbolszewizowani Ukraińcy, Żydzi i Białorusini na polskich papierach.
Rozmaite pomysły na ochronę wschodniej granicy Rzeczypospolitej nie sprawdzały się. Ubytek dochodów skarbu państwa spowodowany przemytem był w sumie najmniejszym złem. Gorsza była sowiecka infiltracja, przenikanie komunistycznej agentury. Również z terytorium Litwy wychodziły uzbrojone grupy, których zadaniem było zabijanie Polaków i niszczenie ich...
Obrona Westerplatte i Helu, bitwa nad Bzurą czy ostatnie starcie pod Kockiem to najbardziej znane walki z września 1939 r. Większość z nas uczyła się o nich w szkole i pamięta o tych wydarzeniach do dziś. O wiele gorzej wygląda pamięć o zmaganiach o Grodno, Lwów, o bitwie pod Szackiem… Wśród wielu walk stoczonych przez polskich żołnierzy jest też taka, która zasługuje na szczególne miejsce w naszej historii – obrona Wizny.
Wydarzenia sprzed blisko 80 lat do dzisiaj wywołują emocje i rozpalają wyobraźnię, bo to, co zrobili wówczas żołnierze Wojska Polskiego, jest nie do uwierzenia. Przez cztery dni kilkuset ludzi powstrzymywało wściekłe ataki liczącej ponad 40 tys. armii niemieckiej. Szaleńcza odwaga obrońców i ich dowódcy, poczucie obowiązku i determinacja w wypełnieniu otrzymanego...
Lata 60. XX w. są intrygującym czasem historii. Ich początek to niesłychana kumulacja kryzysów, kiedy co chwila świat stawał na krawędzi wojny jądrowej. Zestrzelenie nad Związkiem Sowieckim wywiadowczego U-2 w 1960 r., błyskawiczna i zaskakująca dla Zachodu budowa muru berlińskiego w 1961 r. i wreszcie kryzys kubański w 1962 r. – polityka ówczesna przypominała jazdę górską kolejką, z niemal stuprocentową pewnością końcowej katastrofy. A potem… nastąpiło przesilenie.
Dzięki wysiłkom prezydenta Johna F. Kennedy’ego napięcie wyraźnie opadło. Rosnący dobrobyt, wchodzenie w dorosłość roczników urodzonych po wojnie, sprawiły, że społeczeństwa zachodnie postanowiły zapaść na zbiorową amnezję, zapomnieć o tej pechowej połowie kontynentu, którą oddano w komunistyczny zarząd. Mur przestał...
Po tym, jak prezydent Gdańska usiłował usunąć Wojsko Polskie z uroczystości rocznicowych na Westerplatte, warto przypomnieć czyn bojowy obrońców Wojskowej Składnicy Tranzytowej, który stał się symbolem polskiej kampanii obronnej roku 1939. Jest tym symbolem nadal, niezależnie od tego, jak rozkładały się akcenty w tej siedmiodniowej bitwie, kto i w którym momencie dowodził obroną i czy na wizerunku Westerplatte można doszukać się jakichś rys. Nie chodzi zresztą o pozbawiony wad spiżowy pomnik, ale o wymiar całościowy tej heroicznej walki. Westerplatte było, jest i będzie powodem dumy dla Wojska Polskiego.
Dla kilku już pokoleń Polaków Westerplatte jest ikoną. Ugruntowaną lekcjami historii, imionami nadawanymi szkołom czy ulicom, pieśniami, obchodami, książkami, filmem Stanisława...
Nie wszystkie drogi wiodą do celu. Jedne biegną pozornie prosto, lecz przebycie ich kosztuje mnóstwo wyrzeczeń. Inne wiją się kapryśnie. Niektóre wiodą na manowce, w mgły i zwodnicze tumany. Jeszcze inne kuszą wygodą, a kończą się upadkiem w przepaść. Tak wiele dróg kusiło Polaków obietnicą czekającej u celu wolności. Gdy patrzymy dziś z perspektywy stulecia, wybory zdają się nam proste, decyzje oczywiste. Jednak wówczas, gdy trzeba było opowiadać się po którejś ze stron, co z kolei miało realne konsekwencje, sprawy wyglądały na zdecydowanie trudniejsze.
Prosta logika i współczesne podręczniki każą nam wierzyć, że na początku XX wieku przed Polakami oczekującymi na „wojnę sprawiedliwą o wolność ludów”, możliwości stały dwie. Pierwsza to wspierać Rosję (i liczyć na pomoc...
„Geniuszem wodza, męstwem żołnierza, wysiłkiem narodu” – to piękne zdanie widnieje na medalu wybitym z okazji 10. rocznicy zwycięskiej Bitwy Warszawskiej. Jednak gdy patrzymy na ówczesne wydarzenia z perspektywy dzisiejszej wiedzy, może nasunąć nam się myśl, że na numizmacie powinny znaleźć się jeszcze inne słowa – takie, które oddadzą zasługę ludziom działającym w tajemnicy na tyle głębokiej, że prawdę o ich wkładzie w polskie zwycięstwo nad bolszewikami znało niewielu. To wyrazy uznania dla wytężonej pracy kryptologów.
Armia niepodległej Rzeczypospolitej tworzyła się z marszu i w walce. Od listopada 1918 r. trwała wojna z Ukraińcami, w grudniu wybuchło skierowane przeciwko Niemcom Powstanie Wielkopolskie, w styczniu na Śląsku Cieszyńskim zaatakowali Czesi, w lutym zaś doszło do...
Jeden leży w katedrze w Salerno. Wierni mogą przyklęknąć i pomodlić się przed ciałem zamkniętym w szklanej trumnie. Drugi został pochowany w rodzinnym grobowcu rodu Altavilla (Hauteville) w Venosie, sercu Basilicaty. Papież i książę. Grzegorz VII i Robert Guiscard. Zmarli w tym samym roku – 1085. Papież w maju, normański władca w lipcu. Łączył ich specyficzny sojusz, swego rodzaju przyjaźń, połączyła także pani Śmierć, wybierając się po nich prawie w tym samym czasie.
Do wiszącego wysoko nad dachami Salerno śródziemnomorskiego ogrodu Minerwy trzeba wspinać się wąskimi, idącymi pod górę uliczkami. Ale można też, tak jak to zrobiliśmy, wjechać windą, z której wysiada się w miejscu zapierającym dech w piersiach: ponad rdzawoczerwonymi dachami widać lazur zatoki salernitańskiej, port z...
Bitwa Warszawska roku 1920 była zwycięstwem nie tylko militarnym, lecz także duchowym – wynikiem wielkiej mobilizacji całego narodu, wzmożonej modlitwy i pomocy Bożej Opatrzności. To był prawdziwy „Cud nad Wisłą”, cud Niepodległości, który wspominamy z tym większą atencją i wzruszeniem, że obchodzimy właśnie stulecie odzyskania suwerenności. Bez zwycięstwa roku 1920 Niepodległej Polski by nie było.
We włoskim Loreto, w bocznej nawie bazyliki znajduje się kaplica polska z pięknymi freskami Artura Gattiego. Mamy tam i Jana III Sobieskiego pod Wiedniem, i polskich świętych – św. Wojciecha, św. Stanisława, św. Stanisława Kostkę czy wreszcie klęczącego u stóp Maryi św. Kazimierza. I mamy także malunek przedstawiający Bitwę Warszawską: Matka Boska Częstochowska prowadzi naszych...
Grupa Energa od lat wspiera inicjatywy, których głównym celem jest pielęgnowanie narodowych wartości oraz kultywowanie tradycji patriotycznych. Wspominając zapisane na kartach naszej historii wydarzenia i bohaterów, buduje poczucie wspólnoty łączące wszystkich Polaków.
Powstanie Warszawskie zajmuje w trudnych dziejach Polski miejsce szczególne. Jest dowodem na niezwykłą odwagę Polaków i ich gotowość do poświeceń na rzecz Ojczyzny. Grupa Energa pragnie, aby pamięć o nim i jego bohaterach trwała. Firma dba również o kształtowanie świadomości historycznej młodych pokoleń, aktywnie angażując się w projekty edukacyjne dla dzieci i młodzieży.
1 sierpnia 1944 roku Warszawa stanęła do walki. Rozpoczęło się Powstanie Warszawskie, jedno z najważniejszych wydarzeń w historii naszego kraju...
W czasie wojny polsko-bolszewickiej w szeregach polskiej armii służyła Eskadra Kościuszkowska – niewielka jednostka złożona z amerykańskich lotników, którzy pomimo braku jakichkolwiek związków rodzinnych z naszą ojczyzną zdecydowali się wspomóc Polaków w walce o zachowanie niedawno odzyskanej niepodległości. Historia tej formacji zaczęła się od szalonego pomysłu pochodzącego z Florydy kapitana Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego – Meriana C. Coopera.
Oficer mający w chwili zakończenia I wojny światowej 25 lat, należał do ludzi, których rozpierała niesamowita energia. Mimo iż jego dorosłe życie przypadło na XX wiek, przypominał bardziej XIX-wiecznych romantyków – podobnie jak oni nie potrafił usiedzieć w miejscu, wciąż pędził gdzieś przed siebie, gnany duchem przygody. Początkowo...
Najbardziej znana jest z bezprecedensowej akcji uratowania kilkuset Żydów w czasie niemieckiej okupacji. Po wojnie otrzymała za to tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Ale w II RP przyznano jej przecież Order Odrodzenia Polski i Złote Krzyże Zasługi. Są potwierdzeniem tego, że matka Matylda Getter ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi wypełniała swoje obowiązki w sposób niezwykły. 8 sierpnia, przy ul. Hożej 53 w Warszawie, zostanie poświęcony kamień węgielny Muzeum Ratowania Dzieci Żydowskich, którego będzie patronką.
Miała osiemdziesiąt cztery lata, gdy zdecydowała się mówić o sobie w rozmowie z ks. Wawrzyńcem Mazurem. Niestety, we „Wspomnieniach”, czyli zapisie „tego, co najbardziej utrwaliło się i pozostało jeszcze w jej pamięci”, przemilcza najbardziej...
O Wacławie Jędrzejewiczu (1893–1993), ministrze wyznań religijnych i oświecenia publicznego II RP, wybitnym historyku i jednym z założycieli Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, można powiedzieć wiele, ale na pewno nie to, że jego trwające sto lat życie było nudne.
Ten piłsudczykowski nestor, jedyny człowiek z otoczenia marszałka, który doczekał powstania III Rzeczypospolitej, przeżył wiele przygód: w czasie I wojny światowej służył w legionach, potem stanął, by bronić Polski przed bolszewikami. Gdy ucichły wystrzały karabinów, kontynuował walkę przeciw Sowietom, pełniąc w randze majora funkcję szefa Wydziału Ewidencyjnego II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Biorąc udział w wielkiej grze wywiadów, zapoznał się z japońskim attaché wojskowym w Warszawie – majorem...
W wieku 101 lat zmarł gen. Zbigniew Ścibor-Rylski. Walczył m.in. w Powstaniu Warszawskim. Niemal do końca życia pozostawał aktywny społecznie. Rok temu po raz ostatni wziął udział w obchodach rocznicy zrywu 1944 r.
– Pamiętajcie, żyjecie w wolnej, niepodległej, ukochanej naszej ojczyźnie. Nie wiecie, co to jest przelewać krew za wolność. Całe szczęście. Tak, szczęście jest potrzebne, ale musimy mu pomagać. Musimy wszystko zrobić, aby Polska była piękna, wspaniała, niepodległa i suwerenna – mówił wtedy generał.
Zbigniew Ścibor-Rylski urodził się 10 marca 1917 r. w rodzinnym majątku Browki, na dzisiejszej Ukrainie, 60 km na południowy zachód od Kijowa. Po wybuchu rewolucji w Rosji rodzina Rylskich uciekła do Kijowa, a po jego zdobyciu w maju 1920 r. przez polskie wojsko osiedliła się...
Poezja. Od niepamiętnych czasów antidotum na ciężkie chwile, nazywająca rzeczy ich właściwym imieniem, odkrywająca nowe światy i rzeczywistości, stawiająca drogowskazy moralne i etyczne, katharsis. Nie każdy poeta jest przewodnikiem, odkrywcą, pocieszycielem i nie każdemu wierszowi dane jest wywołać zadumę, radość i śmiech. Polacy drugiej połowy XX w. mieli szczęście – do grona Poetów Nieśmiertelnych dołączył Zbigniew Herbert, już za życia nazwany Księciem Poetów.
Poezja wielka mówi o wielkich ideach, o uniwersalnych pojęciach tworzących fundamenty kultur i cywilizacji, o postawach i zjawiskach składających się na człowieczeństwo, o najistotniejszych relacjach człowieka ze światem – tym materialnym, ale w większym jeszcze stopniu tym idealnym, duchowym. Poezja wielka może mówić...
Nie wiadomo, kogo w ostatniej ćwierci XIX stulecia bano się bardziej: diabła czy socjalisty. Dla wielu zresztą nie było między nimi żadnej różnicy. W rzeczywistości większość ówczesnych sympatyków socjalizmu była tą kategorią ludzi, którym Chrystus błogosławił w Kazaniu na Górze: „Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni”. Prawdziwi socjaliści patrzyli bowiem na świat niesprawiedliwy, świat, który chlubił się, że jest czasem rozumu i zdawał się zapominać o współczuciu, miłości bliźniego, godności i sprawiedliwości.
Józef Piłsudski miał kiedyś powiedzieć, że kto nie był za młodu socjalistą, ten na starość będzie sukinsynem. Wprawdzie podobne słowa przypisuje się i Bismarckowi, i Clemenceau, ale w gruncie rzeczy mniej istotne jest, który z...
Jak zawsze dziwią upadające autorytety! Szczególnie gdy mowa o wielbionych artystach, pisarzach, intelektualistach, piewcach wszelkich cnót, ludziach wielu talentów, wzorcach moralności i prawdziwych pomnikach kultury, nauki czy historii. Ostatnio bomba wybuchła w świecie literackim za sprawą biografii Ernesta Hemingwaya pióra Nicholasa Reynoldsa. Okazało się, że laureat Nagrody Nobla i autor powieści znanych każdemu uczniowi szkoły średniej w latach 40. ubiegłego wieku podjął współpracę z NKWD.
Hemingway był z przekonania lewakiem – wie o tym każdy, kto choć pobieżnie zna jego życie. Udział w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie Republiki wspieranej przez Sowietów czy ostatnie lata życia spędzane w domu pod Hawaną w blasku kubańskiej rewolucji to szczegóły powszechnie znane. Reynolds...
Pierwszą trasę kolejową na terenie obecnej Polski uruchomiono w 1842 r. Było to połączenie z Wrocławia do Oławy. Trzy lata później oddano do użytku pierwszy odcinek Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, tzw. wiedenki.
W tym roku mija 150. rocznica śmierci inżyniera Stanisława Wysockiego, projektanta i budowniczego tej drogi. Prace nad budową linii kolejowej rozpoczęły się w kwietniu 1840 r. Koszt budowy kolei oszacowano na 20 mln złotych polskich. Ale proces wcale nie był łatwy – już dwa lata później skończyły się pieniądze pożyczone przez Bank Polski, do tego doszły kryzysy kadrowe, i koniec końców Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej upadło, a roboty wstrzymano, aż do lipca 1843 r. Dalszą budowę przejął działający w imieniu państwa Zarząd Drogi Żelaznej Warszawsko-...
4 lipca 1946 roku w Kielcach dokonała się straszliwa zbrodnia, w której zginęło ponad 40 Żydów, a drugie tyle zostało rannych. Dramatu nie zakończyły sprawiedliwe wyroki, ponieważ skazanie kilku osób na śmierć, a innych na kary więzienia nie wyczerpywało listy sprawców. Historia tzw. pogromu kieleckiego nie będzie miała swojego zakończenia, póki na poważnie nie rozliczymy się z komunizmem.
Milicjanci szli pod wskazany adres i opowiadali ludziom, że Żydzi przetrzymali w piwnicy 8-letniego Henryka Błaszczyka w celu przeprowadzenia mordu rytualnego. Chłopiec faktycznie zniknął 1 lipca wieczorem, co wzbudziło niepokój jego ojca, Walentego. Gdy syn wrócił po dwóch dniach po beztroskim pobycie w sąsiednich wsiach, prawdopodobnie aby uniknąć gniewu ojca, wymyślił historyjkę o...
Wszystko zaczęło się 4 lipca 1916 r. W dorzeczu Styru na Wołyniu. Podczas morderczej, trzydniowej bitwy, w trakcie której z nieba leciały tony artyleryjskich pocisków, a karabiny grzały się tak bardzo, że zamki trzeba było otwierać stopą, żeby się nie poparzyć – walczyli dzielnie legioniści z trzech legionowych brygad. Zjednoczeni w ostatnim, największym i najkrwawszym dla nich boju I wojny światowej. Zginęło wówczas lub zostało rannych około 2 tys. Polaków! Pamięć o bitwie pod Kościuchnówką to dla nas obowiązek.
Walki nad Styrem trwały już od 1915 r. – na jesieni nasi bili się pod Kuklami i zdobyli Kamieniuchę, spychając Rosjan za rzekę. To wtedy z Besarabii przybyła na Wołyń II Brygada, która niedługo potem biła się pod Berezaną, wzgórzem flankującym Kościuchnówkę, pod Bielgowem i...
Przekonanie, że sport i polityka nie przenikają się, jest z gruntu fałszywe. Historia nowożytnych zmagań sportowych jest pełna przypadków, kiedy bieżąca polityka, ideologia, interesy gospodarcze czy religia intensywnie wkraczały w ducha czystej rywalizacji sportowej.
„Istotą igrzysk nie jest zwyciężyć, ale wziąć udział. Nie musisz wygrać, bylebyś walczył dobrze” – w ten sposób baron Pierre de Coubertin, twórca nowożytnych igrzysk, uzasadniał pod koniec XIX wieku wskrzeszenie idei olimpijskiej. Pół wieku później sowiecki minister spraw zagranicznych Andriej Gromyko odnosząc się do tych słów, powiedział: „Tylko jedno ma sens z tego, co mówił de Coubertin: walka […]. Olimpiada to zastępcza forma wojny”.
Błahe sprawy
Faktem jest, że od pierwszych nowożytnych igrzysk, które odbyły się...
Jedyny chyba moment, w którym czytelnik „Potopu” mógł poczuć sympatię do Szwedów – najezdników i łupieżców – to opis bitwy pod Rudnikiem, gdy Polacy zaskoczyli Karola Gustawa i jego przyboczny regiment: „Olbrzymi błękitny sztandar pływał jeszcze nad kołem szwedzkim, lecz kolisko zmniejszało się z każdą chwilą… Wreszcie koło królewskiego sztandaru zostało się tylko kilkunastu. Mrowie polskie pokryło ich zupełnie, a oni umierali ponuro, z zaciśniętymi zębami; żaden rąk nie wyciągnął, żaden nie zawołał o litość”. Wierność i niezłomność – cechy tak bardzo cenione przez Polaków – oraz śmierć w obronie symbolu. Bowiem sztandary wojskowe to coś więcej niż kawałek płótna, coś więcej niż zwykły znak.
W starożytności sztandar podnoszono w obecności władcy, a więc istoty ponadludzkiej, często...
Gdy w lipcu 1943 r. Jan Karski spotkał się z prezydentem Stanów Zjednoczonych Franklinem Delano Rooseveltem i przekazał mu sporządzone przez siebie raporty z okupowanej Polski, miał nadzieję, iż wypełni się jego najważniejsza misja, której podjął się podczas wojny, oraz że prośby żydowskich organizacji o pomoc spotkają się ze zrozumieniem i natychmiastową reakcją Zachodu.
Z narażeniem życia Jan „Karski” Koźlewski zdobywał dane do swoich raportów – dwukrotnie przenikał do warszawskiego getta, dostał się też do niemieckiego obozu tranzytowego w Izbicy. Robił to, aby móc przekazać świadectwo, które umożliwi zaalarmowanie świata o tragedii Holokaustu. I które spowoduje, jak sądził, błyskawiczne podjęcie działań... Jednak mijały kolejne miesiące od przekazania raportów, a te działania nie...
„Legiony to żołnierska nuta, Legiony to straceńców los” – śpiewali legioniści Piłsudskiego, jadąc wagonami do miejsc internowania w 1917 r. Beliniacy mieli ze sobą ułańskie czaka. Nawiązywały one kształtem do tych sprzed stu lat, do tych, które mieli na głowach żołnierze Legionów Polskich bijący się o Rzeczpospolitą w blasku napoleońskich orłów.
W roku 1912 ukazała drukiem książka znakomitego historyka dr. Mariana Kukiela „Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej” – stanowiąca swego rodzaju hołd dla pokolenia Polaków walczących o wolność przy boku Napoleona. Upływała właśnie setna rocznica wojny z Rosją, smutno zakończonej „wojny polskiej”, a przecież jej efektem mogłaby być już wtedy niepodległość. Dwa lata później Kukiel miał współtworzyć Legiony, które rozpoczynały wymarszem...
Szmul, syn Wolfa Ostwinda i Rebeki z domu Saudel, wybrał polskie dziedzictwo duchowe w 1915 r., kiedy uciekł z domu i został żołnierzem Legionów.
Polskość od wieków była kwestią wyboru. Nie prostą, plemienno-szczepową kwestią krwi, nie efektem pokrętnych czasem i niepewnych dociekań genealogicznych. W gruncie rzeczy była to kwestia odczuwania i przeżywania kultury. Kultury będącej konglomeratem dziejów, literatury, sztuki, obyczajów, religii. Lapidarnie i najdobitniej ujął to w początkach XVI stulecia Stanisław Orzechowski, zapisując zdanie „Gente Ruthenus, natione Polonus” – „Z urodzenia Rusin, z narodowości Polak”. To w wolnej Rzeczy Pospolitej takie oczywiste: polskość się wybiera, staje się po jej stronie na podstawie aktu woli. To akt wyboru przynależności cywilizacyjnej,...
Bertold Merwin, czyli Baruch Menkes, legionista wyznania mojżeszowego, żołnierz II Brygady, wspomina w pamiętniku o bojach Legionów w Karpatach.
Pośród wielu ciekawych opisów znajdujemy i taki, który mówi o uroczystej mszy świętej z okazji 3 Maja. Pisze w nim Merwin o Kochanowskim i Mickiewiczu. Wzrusza się, gdy ksiądz Antosz cytuje wieszczów, wspomina chwile polskiej chwały, myśli o krakowskim dzwonie Zygmuncie i dodaje: „Dzwoń na wielką godzinę swobody, / my wolni do wolnych wyciągniemy ręce. / Podniosą się nasze sztandary / przepadną satrapy i cary, / wieko się trumny odkryje. / Odżyje Polska, odżyje!”. A potem wraz z innymi śpiewa „Boże coś Polskę”. Czyni to samo, co czynili Żydzi w XIX wieku – idzie tropem Berka Joselewicza czy rabinów, którzy płomiennymi patriotycznymi mowami...
Pomimo dużego majątku i smykałki do handlu ważniejsza dla niego była sprawa polska i walka o niepodległy kraj. Walczył w najważniejszych bitwach epoki napoleońskiej. Za życia otoczony legendą niezłomnego kawalerzysty, zginął w potyczce na ulicach Kocka, stając się bohaterem trzech narodów: polskiego, francuskiego i żydowskiego.
Berek Joselewicz urodził się 17 września 1764 roku w Kretyndze na Żmudzi. Po zdobyciu wykształcenia został przysposobiony do fachu kupieckiego i reprezentował interesy biskupa Ignacego Massalskiego. Wielokrotnie przebywał we Francji i Niderlandach. Biegła znajomość języka niemieckiego i francuskiego niewątpliwie ułatwiała mu załatwianie spraw handlowych. W 1788 roku osiedlił się na prawym brzegu Wisły w kolonii żydowskiej na Pradze. Smykałka do interesów oraz...
Okres przed wybuchem powstania styczniowego, lata 1860–1861, to czas manifestacji patriotyczno-religijnych. Polacy pieśnią i modlitwą sprzeciwiali się rządom cara Aleksandra, który wbrew początkowym obietnicom, kontynuował ostrą linię swego ojca Mikołaja. Wtedy także, gdy padły pierwsze ofiary i stracili życie bezbronni manifestanci, doszło do aktów jedności wśród obywateli Rzeczypospolitej wszystkich wyznań: katolików, prawosławnych, protestantów i żydów.
27 lutego 1861 r. na Krakowskim Przedmieściu, Rosjanie strzelali do bezbronnego tłumu – zginęło pięciu niewinnych ludzi, tzw. Pięciu Poległych. Gdy 2 marca odbył się ich uroczysty pogrzeb, uczestniczyło w nim ponad sto tysięcy osób. W pochodzie, od kościoła Świętego Krzyża do cmentarza na Powązkach, szli również Żydzi wraz z...
Wybuch I wojny światowej wymusił powrót sprawy polskiej na arenę międzynarodową. Oczywiście, żadne z obcych państw nie zamierzało nam podać niepodległości na tacy. „Nikt na całym świecie Polski nie chce” – pisał Michał Sokolnicki, wybitny dyplomata i współpracownik Józefa Piłsudskiego. Było jasne, że niepodległość trzeba będzie sobie wyrwać, wyszarpać, wywalczyć z bronią w ręku. W tym wielkim boju o sprawę polską wzięli udział również Żydzi. Dla wielu z nich, mieszkających od pokoleń na ziemiach polskich, była to naturalna decyzja. Ich przodkowie walczyli w powstaniu kościuszkowskim, listopadowym i styczniowym, kiedy więc przyszła godzina próby, nawoływali: Do broni! Za wolność Polski!
W odezwie wydanej przez Żydów walczących w legionach, skierowanej do ich współbraci, czytamy: „...
Parafrazując słynne słowa Joanny Szczepkowskiej o tym, że 4 czerwca 1989 r. skończył się w Polsce komunizm, można powiedzieć, że 4 czerwca 1992 r. zabetonował się w Polsce postkomunizm. Obalenie rządu Jana Olszewskiego było niestety udaną próbą zatrzymania oraz zdyskredytowania na całe lata lustracji i dekomunizacji. Można się tylko domyślać, jak potoczyłyby się losy III RP, gdyby udało się wtedy ten proces rozpocząć.
Za formalny koniec PRL i początek III RP można uznać pierwsze w pełni wolne wybory parlamentarne, które odbyły się 27 października 1991 r. Warto przy tym zaznaczyć, że Polska była jednym z ostatnich krajów bloku postkomunistycznego, gdzie takowe przeprowadzono.
Witajcie w III RP
Kilka miesięcy wcześniej, w czerwcu 1991 r., przyjęto nową ordynację wyborczą, która...
W gorącym okresie przed Powstaniem Styczniowym w lubelskim liceum grupa uczniów szykowała się do walki z Moskalami. Ćwiczono charakter i ciało, by być gotowym w chwili próby. Był wśród nich kilkunastoletni Stefek Brykczyński, który zostawił po sobie piękne wspomnienia powstańcze. Ślad i dowód zaangażowania tysięcy młodych powstańców – natchnienie dla kolejnych młodych bohaterów, którzy w latach 1914–1921 bili się o wolną Polskę. Brykczyński był wzorem dla pokolenia wydobywającego Polskę z grobu. Dożył spełnienia swych marzeń i w wolnej Ojczyźnie nadal przekazywał dawne ideały. Był jedną z tych pięknych postaci, które całą swoją młodość, całą swą młodzieńczą energię i zapał złożyły na ołtarzu Ojczyzny.
Dzisiaj takich młodych ludzi, którzy jak Stefek, rzucili swe dziecięce niemal lata,...
Skąd się biorą zasoby sił i ducha, które w chwili próby okazują się na wagę dobrze podjętych, z punktu widzenia moralnego, decyzji? Przecież nie z instynktownej reakcji na to, co przynosi los. Muszą z czegoś wyrastać. Bohater nie rodzi się w ułamkach sekund – wzrasta, buduje się dziesiątki lat przed tym, zanim przyjdzie czas owej próby. Rotmistrz Witold Pilecki – który poszedł na ochotnika do Auschwitz, by opowiedzieć światu, co się tam dzieje, i który stanął potem wobec grozy komunistycznego aparatu bezprawia – był rycerzem nie z przypadku. Został na takiego wychowany w rodzinnym domu, kiedy z chłopca stawał się mężczyzną.
Witold Pilecki urodził się 13 maja 1901 r. w Ołońcu, w Karelii, blisko fińskiej granicy na obrzeżach carskiej Rosji. Julian, ojciec Witolda, był pomocnikiem leśnym...
Co roku w czasie procesji Bożego Ciała tysięczne rzesze Polaków zanoszą do Boga przejmującą modlitwę wyrażającą najgłębsze pragnienia i obawy każdego człowieka: „Od powietrza, głodu ognia i wojny wybaw nas, Panie”. Jednak w polskiej historii bywały czasy tak okrutnego ucisku, beznadziei i zniewolenia, że na usta cisnęła się mickiewiczowska straszna modlitwa „…o wojnę narodów prosimy Cię, Panie”. Tak było w trakcie nocy zaborów, a także w drugiej połowie lat 40. XX stulecia, gdy Polacy tęsknie wyglądali wojny między bezwzględną Rosją Stalina a cynicznymi demokracjami Zachodu Churchilla i Roosevelta.
Żołnierze wolnej Polski: konspiratorzy lat okupacji, partyzanci lasów Wileńszczyzny, obrońcy zamojskich wsi, powstańcy Warszawy – tak bardzo tęsknili za wolnością. Tak bardzo nienawidzili...
Nikt, kto nie żył w czasach zagłady, nie jest w stanie wyobrazić sobie strachu, jaki musieli odczuwać ludzie, którzy w każdej chwili mogli zginąć na ulicy albo trafić do łapanki i obozu śmierci. Najmniejszy nawet czyn miłosierdzia skierowany w stronę Żydów groził w Polsce najpoważniejszymi konsekwencjami. A co dopiero udział w faktycznej pomocy – przechowywaniu i ukrywaniu całych rodzin żydowskich. Losy Kowalskich czy Ulmów to tego tragiczne i mocne przykłady. Jednak pomimo wielkiego ryzyka Polacy nieśli pomoc Żydom.
Irena Sendler, podobnie jak inni rodacy podejmujący się tego zadania, była wychowana w kulcie życia i bezwarunkowej miłości i nie wyobrażała sobie, że można inaczej. Jednak, co najważniejsze, pomoc niesiona Żydom miała wymiar zorganizowany – „Żegota” była organizacją...
Opisać historię życia Ireny Sendlerowej, jej poświęcenia i zaangażowania w ratowanie żydowskich dzieci w czasie piekła II wojny światowej nie jest wcale rzeczą prostą. Bo jak, bez zadęcia i uderzania w wysokie tony, pokazać postawę kobiety, która od pierwszego dnia wojny narażała swoje życie, żeby pomagać żydowskim dzieciom, skazanym – w zbrodniczym planie – przez Niemców na śmierć?
Próbując zrozumieć postawę Ireny Sendlerowej, sięgam do zachowanych archiwalnych nagrań, w których opowiada ona o swoich korzeniach, rodzinie i tym, co ją ukształtowało. Słucham i już wiem, że nie potrzebuję badać jej zawiłego i wielokrotnie przez nią samą zaciemnianego życiorysu. Nie ma dla mnie znaczenia, czy rzeczywiście widziała Janusza Korczaka, który ze „swoimi” dziećmi szedł na wywózkę do obozu i...
Irena Sendlerowa powiedziała kiedyś, że w okupowanym kraju łatwiej było ukryć czołg pod dywanem niż żydowskie dziecko. Szefowa Referatu Dziecięcego „Żegoty”, która wyprowadziła z getta setki dzieci i znalazła dla nich kryjówki, z pewnością musiała spotykać się ze strachem czy odmową motywowanymi chęcią przeżycia. Ale jeden adres w Warszawie był pewny – to miejsce, którego furta zawsze była uchylona – klasztor sióstr franciszkanek Rodziny Maryi przylegający do murów getta przy ulicy Żelaznej 97. Dzięki odważnej decyzji i strategii przełożonej prowincjalnej, matki Matyldy Getter, stał się on pierwszym punktem przerzutowym dla zagrożonych Żydów – dorosłych i dzieci.
W chwili wybuchu wojny matka Getter miała prawie 70 lat, była więc w wieku, w którym naturalne jest odejście na emeryturę...
„Żegota” to konspiracyjny kryptonim polsko-żydowskiej organizacji o nazwie Rada Pomocy Żydom. Powstała 4 grudnia 1942 r. jako organ Polskiego Państwa Podziemnego w strukturze Delegatury Rządu RP na Kraj. Działała do 1945 r. Była to jedyna w okupowanej przez Niemców Europie organizacja wspierana i finansowana przez instytucję rządową.
Pierwszym przewodniczącym „Żegoty” został członek Polskiej Partii Socjalistycznej Julian Grobelny. Po nim funkcje te pełnili kolejno: Leon Freiner z Bundu i Roman Jabłonowski z PPS. Wiceprzewodniczącym został Tadeusz Rek ze Stronnictwa Ludowego, zaś w skład prezydium wchodzili: Marek Ferdynand Arczyński ze Stronnictwa Demokratycznego, Władysław Bartoszewski z Frontu Odrodzenia Polski, Adolf Berman z Żydowskiego Komitetu Narodowego, Emilia Hiżowa ze...
3 Maja? Czym właściwie jest dla Polaków ta data? Pozbawionym już konotacji patriotycznej świętem narodowym? Jednym z wielu wydarzeń, które uczeń szkolny dostaje w ramach podręcznikowej wiedzy? Czy też żywym śladem dawnej walki ducha, dawnych sporów i odmiennych wizji państwa? A może jest, jak niegdyś, potrzebny nie tyle ku pokrzepieniu serc, ile dla przypomnienia, iż naszym obowiązkiem jest dbać o naprawę Rzeczypospolitej, i że hańbę przynosi stanięcie u boku obcych sił?
Na dzieło Konstytucji 3 maja patrzeć można rzeczywiście pod różnymi kątami – porządkować fakty, idąc za biegiem wydarzeń, przypominać, jak burzliwy był sam ten dzień, ile krzyku było w salach zamkowych, jakie obcesowe okoliczności towarzyszyły uchwalaniu aktu (w tym terrorystyczne działania Suchorzewskiego, który...
Józef Franczak, Stanisław Bizior, Antoni Kopaczewski, Stanisław Łukasik, Hieronim Dekutowski – rówieśnicy Niepodległej, urodzeni w najradośniejszym dla Polski roku 1918. Dorastali i rozwijali się wraz z wolną Polską. Oni i ich młodsi koledzy i koleżanki. Ludzie, których młodość przypadła na czasy wolności, świadomej odpowiedzialności, wytężonej pracy. Na czasy, gdy nad niemal każdym działaniem polskim dominowała idea nadrzędna: uczynić Polskę silną, zasobną, sprawiedliwą.
Życiorysy tych wymienionych na początku i życiorysy tysięcy ich rówieśników są dobitnym dowodem na to, do jakiego rozkwitu przyrodzonych i nabytych cnót oraz postaw może dojść, gdy żyje się w wolności. Nie w dobrobycie materialnym, spokojnej i sytej stabilizacji, w osłabiającym wolę i chęci działania świętym spokoju...