Tomasz Panfil
„Miasto przedstawiało widok, który trudno sobie wyobrazić. Wszyscy mieszkańcy już wywędrowali i panowała głucha cisza, przerywana tylko odgłosem naszych kroków. Gdy zrobiłem wyprawę z Mokotowskiej na Marszałkowską, wróciłem szybko w popłochu, przerażony pustką martwych ulic i domów, do niedawna wypełnionych po same brzegi. Pozostały tylko niezliczone groby, których nie brakowało na żadnym podwórzowym klombie”. To notatka Stefana Korbońskiego z 9 października 1944 roku. Wciąż jeszcze stały – choć martwe – kamienice i gmachy instytucji. Jednak już rychło miało się to zmienić. Tego właśnie dnia do generałów von Lüttwitza i von dem Bacha dotarły rozkazy wydane przez Hitlera, a przekazane przez Himmlera. Niemcy przystępowali do mordowania Miasta.
Drugiego października 1944 roku w...
Erazm z Rotterdamu i Nicolo Machiavelli uznawali Polskę za przedmurze chrześcijaństwa, papież Innocenty XI nazywał ją „potężną i wspaniałą osłoną republiki chrześcijańskiej”. Przez stulecia polscy rycerze i żołnierze obronę wiary i cywilizacji łacińskiej uznawali za zaszczytny obowiązek i powód do dumy. Nawet gdy potężna niegdyś Rzeczpospolita upadła pod ciężarem błędów własnych i obcej przemocy, Polacy wciąż wznosili w imię Boga sztandar walki o „wolność naszą i waszą”. Jedno z najbardziej zaszczytnych miejsc w długim szeregu polskich obrońców Europy i chrześcijaństwa zajmuje hetman Stanisław Żółkiewski.
Stworzona przez zachodnioeuropejskich myślicieli koncepcja Polski jako antemurale christianitatis, przedmurza chrześcijaństwa, w samej Rzeczypospolitej była pojmowana różnie....
„Na widok uchodzących w nieładzie Niemców ogarniała ludność nieopisana radość. […] Ludność zaczynała nabierać pewności, że są to ostatnie dni rządów niemieckich w stolicy. W bramie mojego domu przywitał mnie stróż, z którym byłem w dobrej komitywie: »No, panie szanowny, Szwaby wiejom. Biorą po skórze. A czy ich to tak puścimy na sucho bez wyrównania rachunków? Po kiego licha mieliśmy przez cztery lata tom podziemnom organizację?«”. Taką rozmowę z końca lipca 1944 roku zapamiętał Tadeusz „Bór” Komorowski, dowódca Armii Krajowej.
To było piąte lato wojny. W czerwcu i lipcu 1944 roku rozstrzygały się jej losy. 6 czerwca alianci dokonali udanej inwazji na kontynent, 10 ruszyła Armia Czerwona, która rozpoczęła „Operację Bagration”. To był prawdziwy blitzkrieg w wydaniu sowieckim: prawie 800...
Las rozświetlony sierpniowym słońcem. Po prawej stronie drogi na Wądołki kwadratowa po-ręba, po lewej przesieka prowadząca do nieistniejącej dziś gajówki. Las zarósł gęsto krzewami i samosiejkami. Trudno jest znaleźć stary kopiec graniczny, na którym leżał, krwawiąc z nóg strzaskanych serią z kaemu rotmistrz Michał Jaczyński. Gdyby udało się znaleźć kopiec, był-bym kilka kroków od miejsca, w którym 11 września 1939 roku zginął jeden z najlepszych ułanów i dowódców kawalerii Rzeczypospolitej, pułkownik Jan Litewski.
Najgorsze nie były niemieckie czołgi. Z nimi polscy żołnierze radzili sobie nieźle. Doskonałe armatki przeciwpancerne Bofors wzór 36 o kalibrze 37 mm były w stanie rozbić każdy niemiecki wóz bojo-wy. Z takiego działka, 1 września w czasie bitwy pod Mokrą, kapral...
Artykuły w gazetach, tygodnikach i innych periodykach, widowiska teatralne i przedstawienia rozrywkowe, audycje radiowe i telewizyjne, wystawy, druki ulotne, plakaty, etykiety na słoikach i informacje na produktach, mapy i przeźrocza, a także nekrologi. Jednym słowem WSZYSTKO podlegało w okresie PRL skrupulatnej cenzurze prewencyjnej. Tak w praktyce wyglądała realizacja artykułu 71 konstytucji z 22 lipca 1952 roku, w którym komunistyczna władza zapewniała, że „Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. Urzeczywistnieniu tej wolności służy oddanie do użytku ludu pracującego drukarni, zasobów papieru, gmachów publicznych i sal, środków łączności, radia oraz innych niezbędnych środków materialnych”.
W ujęciu...
„Dwojąc się i trojąc w powszechnym natarciu na zuchwałego wroga, forsownymi marszami dosłownie nadeptywając mu na pięty, ledowśmy zdążali go wytracać, roznosząc na bagnetach i szablach bose i głodne kupy najeźdźców, którzy, potraciwszy głowy i dowódców, umykali w popłochu, czasami tylko zwracając się ku nam do obrony, z rozpaczą i rozjuszeniem osaczonego zwierza. Po niejakim czasie straciliśmy nawet łączność z rozbitym nieprzyjacielem. Uchodził zawsze o dzień drogi marszu przed nami, plądrując, niszcząc, paląc i rabując, co się da”. Tak opisywał Eugeniusz Małaczewski dni wiekopomnego sierpnia roku 1920, gdy Wojsko Polskie przeszło od cofania się ustawicznego do niepowstrzymanego ataku, gnając bolszewickie najeźdźcze hordy od Warszawy aż po Białystok i dalej. Tam przyszło stoczyć bitwę...
W marcu 1939 roku Polska graniczyła z Niemcami od północy, zachodu i południa. Wyglądało to, jakby głęboko w paszczy niemieckiego wilka, między potężnymi szczękami, znalazła się cała zachodnia połowa kraju. Jedynym sensownym – z militarnego punktu widzenia – rozlokowaniem polskiej armii byłoby skupienie wszystkich sił i ustanowienie linii obrony na Wiśle, czyli radykalne skrócenie frontów, a następnie zawzięta obrona obliczona na doczekanie odsieczy naszych aliantów – Francji i Wielkiej Brytanii. Tak już w 1936 roku sądził gen. Tadeusz Kutrzeba, z którym zgadzał się Naczelny Wódz. W następnych latach zwyciężyło jednak przekonanie, że to co słuszne, jest niemożliwe.
Nie można było oddać bez walki Wielkopolski i Śląska, ziem, które w latach 1918–1921 samodzielnym czynem zbrojnym...
„Rok 1647 był to dziwny rok, w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne zdarzenia”. Tak Henryk Sienkiewicz rozpoczął „Ogniem i mieczem”, swą – pisaną ku pokrzepieniu serc i przestrodze – epopeję o powstaniu Chmielnickiego, które stało się początkiem końca potężnej Rzeczypospolitej. Naszą opowieść o wyjątkowym roku 1980, roku, który zapoczątkował upadek komunizmu, moglibyśmy rozpocząć podobnymi słowy. Miesiące poprzedzające wydarzenia Lipca i Sierpnia 1980 roku przyniosły bowiem naprawdę niezwykłe wypadki i niewidziane wcześniej katastrofy.
W październiku 1979 roku, w trzech kopalniach – w Nowej Rudzie, Bytomiu i Czechowicach-Dziedzicach – wydarzyły się trzy katastrofy, w których zginęło w sumie 38 górników, a 56 odniosło rany. 14 marca 1980 roku...
To miał być pokaz siły Robotniczo-Włościańskiej Czerwonej Armii maszerującej na zachód z misją wzniecenia światowej rewolucji komunistycznej. Masy piechoty z tysiącami kulomiotów, wspierane przez samochody i pociągi pancerne, miały związać walką i niszczyć polskie dywizje, ocalałych zepchnąć pod Warszawę. Słusznie przewidywali bolszewiccy stratedzy, że w obronie stolicy Polacy wytężą wszystkie siły, ściągając posiłki zewsząd. A wtedy, na północy i południu, miały ruszyć czerwone konne korpusy, przekroczyć Wisłę i jak potężne szczęki zacisnąć się na zachód od Warszawy, zamykając w śmiertelnej pułapce siły polskie. Nie przewidziano jednak, że przeciwko zaprawionym w bojach, żądnym mordów, gwałtów i grabieży czerwonym jeźdźcom, staną chłopcy i kobiety...
Brytyjski premier Lloyd George...
Gdy 18 maja w Warszawie marszałek Sejmu Trąmpczyński witał Piłsudskiego, wracającego ze zdobytego na bolszewikach Kijowa, powiedział: „Od czasów Chocimia naród polski takiego tryumfu oręża nie przeżywał, ale nie tryumf nad pogrążonym wrogiem, nie pycha narodowa rozpiera nasze serca. Historia nie widziała jeszcze kraju, któryby w tak trudnych warunkach, jak nasze, stworzył swoją państwowość. Zwycięski pochód na Kijów dał narodowi poczucie siły, wzmocnił wiarę w wolną przyszłość. Czynem orężnym zaświadczyłeś nie tylko o dzielności polskiego ramienia, ale wyrwałeś z piersi narodu i zamieniłeś w sztandar jego najlepszą tęsknotę, jego rycerstwo w służbie wolności narodów!”. Trzy miesiące później Polacy rozumieli już, że ta wojna toczy się nie tylko o wolność Polski czy wolność innych narodów...
W czasie Powstania „Tuśka” miała 27 lat. To wiek, w którym młodzieńcze marzenia i plany zderzają się z brutalnymi często realiami świata. To z jednej strony całkiem już dojrzała dorosłość, z właściwym jej bagażem doświadczeń i zdarzeń przeżytych. Z drugiej zaś, dopiero próg życia odpowiedzialnego i twórczego. 27 lat to 324 miesiące i prawie 10 tysięcy dni. Liczby mówią, że to dużo... Jak jednak niewiele śladów może pozostać po przeżytych paru setkach miesięcy i tysiącach dni…
Dwa tylko są pewne fakty w życiu każdego człowieka: rodzimy się, a potem umieramy. Wiemy zatem, że Wanda Maria Czaykowska urodziła się w styczniu 1917 roku, w Moskwie. Wiemy też, gdzie i kiedy Wanda umarła: 28 sierpnia 1944 roku na ulicy Długiej 7. Co zdarzyło się pomiędzy tymi dwoma datami? Z bazy danych Muzeum...
Niewiele polskich jednostek kawaleryjskich przewyższało sławą i rozgłosem 1. Pułk Ułanów Krechowieckich. Pułk wywodził się z Legionu Puławskiego, a więc formacji walczącej po stronie Trójporozumienia Francji, Rosji i Anglii. Nie musieli więc ułani 1. Pułku w drugiej części Wielkiej Wojny dokonywać odwrócenia przymierzy i zmian sojuszy: szli do wolnej Polski drogą prostą.
Organizację polskiego oddziału jazdy rozpoczął już pod koniec 1914 roku Kazimierz Łaszcz, ziemianin z Grójeckiego. W styczniu 1915 roku sformował się pierwszy szwadron, w lutym liczba ułanów – samych ochotników z własnymi końmi – doszła do 300. Przychylność rosyjska dla wojska w polskie barwy odzianego i polską komendą się posługującego trwała krótko – oba szwadrony przemianowano na sotnie o numerach 104 i 105. Ale już...
„Doprawdy, trzeba to wyznać, że ta bitwa, którą każdy słusznie mógłby podziwiać, była wielka i krwawa. Walczono ponad trzy godziny, a Mars przechylał szale bitwy to na jedną, to na drugą stronę. Wróg zebrał wielką armię, w skład której wchodzili zaprawieni w bojach obcy najemnicy. Oni walczyli o pieniądze i chwałę, my – o najwyższą ze wszystkich spraw. Wszelkie środki były konieczne, nadzieja zależała od męstwa, wybawienie od zwycięstwa, a dla ucieczki nie było miejsca”.
Wielu historyków, publicystów i miłośników naszych dziejów ulegało pokusie układania rankingu najważniejszych bitew. Są wśród nich niemal zapomniane – jak zwycięstwo Chrobrego nad cesarzem niemieckim w kraju Dziadoszan w 1015 roku – i te, o których i dziś mówi się głośno i z dumą, jak Bitwa Warszawska. Gdzieś pomiędzy...
Historię Polski wyznaczają kamienie milowe miesięcy pisanych dużą literą i tworzących specyficzny polski kalendarz. Kalendarz polskich miesięcy rozpoczęty został Majem roku 1791, wiek XIX dopisał do niego Listopad i Styczeń. Rok 1920 to oczywiście Sierpień, zaś po 1944 roku doszły kolejne miesiące, te, w których działy się tak zwane wydarzenia. Tym fałszującym rzeczywistość słowem opisywano przejawy polskiej niezgody na zniewolenie, ból, krew i śmierć. Oznaczało ono także komunistyczną zawziętość w zwalczaniu idei wolności, sprawiedliwości. W ten sposób w kalendarzu naszym w roku 1956 pojawił się Poznański Czerwiec, potem Marzec 1968, szczeciński, gdański i gdyński Grudzień 1970 roku, i znów Czerwiec, tylko w Radomiu i Ursusie 1976 roku. Wreszcie nadszedł rok 1980, w którym przed...
„Żałośnie płaczące kobiety, mężczyźni ze łzami spływającymi po twarzach, stojący i patrzący, jak ogień pochłania ich domy. – To jest wszystko, co mam – mówili. Małe, mniej więcej czteroletnie dzieci, stojące obok ocalonego dobytku i patrzące, lecz nie płaczące, ośmiolatki łkające histerycznie, kobieta wyciągająca kufer z trzyletnim maluchem w środku i biegnąca z powrotem, by przynieść coś więcej… Cholera, ci biedni ludzie, którym udało się przetrwać wojnę nie tracąc życia, którzy zachowali swoje domy i pola, i ten piękny maj, i oni stojący tam i patrzący, jak miejsce, w którym żyli, i całe ich życie płonie…”.
Tak w liście do żony opisał spalenie wsi Wąwolnica przez grupę operacyjną MO, KBW i UB Amerykanin John Vaschon, fotograf pracujący dla United Nations Relief and...
„To miejsce we wspomnieniach moich nazwałbym momentem, w którym kończyłem ze wszystkiem, co było dotychczas na ziemi, i zaczynałem coś, co było chyba gdzieś poza nią. […] Za drutami, na wielkim placu, inny uderzył nas widok. W nieco fantastycznym, pełzającym po nas ze wszystkich stron świetle reflektorów, widoczni byli jacyś ludzie – z wyglądu niby ludzie, lecz jakże z zachowania raczej do zwierząt dzikich podobni (bezwzględnie obrażam tu zwierzęta – nie ma w języku naszym jeszcze na takie stwory określenia)”. Tak Witold Pilecki zobaczył 22 września 1940 roku ziemskie piekło stworzone przez Niemców ledwo trzy miesiące wcześniej.
Fanatycy i mordercy, którym Niemcy powierzyli rządy w państwie, sporządzili obszerną listę swoich „wrogów”. Zamierzając ich „resocjalizować i wychowywać”,...
Ileż razy we wrześniu 1939 roku entuzjazm polskich żołnierzy budziły wieści o sukcesach naszych aliantów: a to mieli wkroczyć na teren III Rzeszy przełamując Linię Zygfryda, a to zrównali z ziemią Zagłębie Ruhry. Wszystko okazało się nieprawdą. Gdy Polacy krwawili, powstrzymując potężniejszego przeciwnika i wyczekając obiecanej odsieczy, na Zachodzie trwała „drôle de guerre”, „dziwna wojna”, albo – jak mówili Niemcy – „Sitzkrieg”, „wojna na siedząco” lub „Drollingen Krieg”, „zabawna wojna”. Anglicy nazwali „działania” alianckie tamtej jesieni, „phoney war” – udawaną wojną. Lecz za 8 miesięcy zarówno Francuzi, jak i Anglicy mieli się przekonać, jak wygląda wojna w wykonaniu Niemców.
Gdy w Polsce wciąż walczono, a niemal całe terytorium państwa było zajęte przez najeźdźców,...
Są słowa o szczególnej sile. Słowa, które zapadają w ludzką pamięć, stając się drogowskazami dziejów, słowa, w których jednostki i całe narody odkrywają wartość szczególną. To słowa, które „stają się ciałem”, bo skłaniając ludzi do refleksji oraz do czynów, zmieniają historię świata. Francuzi mają Napoleona i jego wezwanie „Żołnierze, dziesięć wieków patrzy na was!”, Anglicy przywołają Churchilla obiecującego w 1940 roku „krew, pot i łzy”, Amerykanie cenią sobie wiele mów: od Patricka Henry’ego i jego „Dajcie mi wolność lub dajcie mi śmierć”, po Kennedy’ego proszącego: „Nie pytajcie, co wasz kraj może zrobić dla was, lecz pytajcie, co wy możecie zrobić dla kraju”.
Czy w naturze Polaków leży przywiązywanie większej wagi do czynów niż słów? Możliwe, bowiem łatwiej przychodzi nam doceniać...
Koniec wojny! Na całym świecie w maju 1945 roku słychać było szczęśliwe okrzyki: peace, paix, vrede, fred, mir, ειρήνη, rauha, paz, pace, shaanti! Ale były także języki, w których słowa pokój i wolność nie brzmiały wtedy zbyt radośnie. To polski, litewski, łotewski, estoński, rumuński, ukraiński, słowacki, węgierski, chorwacki… Ileż goryczy miały w sobie dla Polaków, którzy walczyli od pierwszego do ostatniego dnia wojny, a którym nie dano prawa do wolnej Ojczyzny, którym wiarołomni sojusznicy odmówili sprawiedliwości, oddając w kolejną niewolę.
Na początek kwestia fundamentalna: aby pisać o zakończeniu II wojny, wypada ustalić, kiedy się ona zakończyła. Ależ to absurd – powiesz, Czytelniku – przecież każdy, kto choć trochę uważał na lekcjach historii, wie na pewno: wojna...
To była chyba najgorsza zima w historii Polski. Tysiące domów leżało w gruzach, dziesiątki tysięcy ludzi zginęło, setki tysięcy mężczyzn zamknięto w obozach jenieckich. Kobiety i dzieci musiały sobie radzić z brakiem żywności i opału, w czasie gdy temperatury spadały 30 stopni poniżej zera. Mimo to większość patrzyła w przyszłość z optymizmem – bo przecież przyjdzie wiosna, a z wiosną ruszą się całą swoją ogromną potęgą nasi zachodni alianci. A u boku Francuzów i Anglików Trzecią Rzeszę bić będą żołnierze Armii Polskiej z naczelnym wodzem gen. Sikorskim na czele.
We wrześniu 1939 roku polscy żołnierze walczyli w obronie ojczyzny, przekraczając granice ludzkiej wytrzymałości, i z nadzieją spoglądali na Zachód, wyczekując obiecanej i zagwarantowanej traktatami pomocy. Tymczasem na...
W nocy z 24 na 25 kwietnia 1920 roku polska piechota spędziła znad rzeki Słucz posterunki sowieckie, utworzyła przyczółki na wschodnim brzegu, a pod osłoną piechoty i ciemności saperzy przerzucili przez rzekę kilka mostów. O godzinie 4 rano dywizja kawalerii wyruszyła na wschód. „Ledwie, ledwie szarzało, kiedy podjeżdżałem do mostu, przed którym dostrzegłem niewielką grupkę ludzi. Pochyliłem się z wysokości Minasa [tak miał na imię ogier] i zobaczyłem szarą maciejówkę, krzaczaste brwi, krzaczaste wąsy. [...] wrzasnąłem (nieprzepisowo, bo w marszu bojowym): »Baczność, na prawo patrz«, na co Piłsudski odsalutował i powiedział: »Jechać, chłopcy, jechać«. I już podkowy zabębniły po nawierzchni mostu, już byłem na wschodnim brzegu...” – wspominał ćwierć wieku później Franciszek Skibiński,...
Katyń – słowo od prawie 80 lat przejmujące Polaków gniewem i żalem. Słowo symbolizujące nie tylko wielkie cierpienie i narodową traumę, lecz także najbardziej perfidne kłamstwo. Katyń to stacja polskiej Golgoty. Stacja ani nie pierwsza, ani nie ostatnia, lecz najbardziej znana i bolesna. I – jeśli się głębiej zastanowić – trudno znaleźć w polskiej historii najnowszej wydarzenie bardziej brzemienne w skutki.
Czy mord w Katyniu był zemstą Stalina za rok 1920? Tak myśli wielu Polaków. Bo wtedy, pod Lwowem, z powodu polskich żołnierzy jego kariera polityczna zawisła na włosku. Będąc komisarzem przy sowieckim Froncie Południowo-Zachodnim – złożonym z czterech armii, w tym osławionej Konarmii Budionnego – Stalin domagał się zdobycia Lwowa, z niesłychaną determinacją bronionego przez zaledwie...
„W strefie działań wojennych na terytorium Polski po wkroczeniu Wojsk Radzieckich władza najwyższa i odpowiedzialność we wszystkich sprawach, dotyczących prowadzenia wojny w czasie, niezbędnego do przeprowadzenia operacyj wojennych, koncentrują się w ręku Wodza Naczelnego Wojsk Radzieckich”. To paragraf pierwszego porozumienia zawartego 26 lipca 1944 roku w Moskwie między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a rządem Związku Sowieckiego. Z ramienia PKWN pod porozumieniem podpisał się Edward Osóbka-Morawski, w imieniu rządu sowieckiego – Wiaczesław Mołotow.
Grupka komunistów namaszczonych przez Stalina na przyszłych władców Polski płaciła dyktatorowi za zainstalowanie ich w kraju umęczonym pięcioletnim terrorem niemieckim i tęskniącym za wolnością oraz suwerennością. Jakby tego...
Są gesty, które przechodzą do legend i historii. Przez wieki trwa pamięć o rozcięciu mieczem przez Aleksandra Wielkiego nierozwiązywalnego węzła gordyjskiego, o przekroczeniu przez Juliusza Cezara granicznego Rubikonu. W polskiej pamięci takimi symbolicznymi gestami są podjęcie przez króla Jagiełłę dwóch krzyżackich mieczy oraz wrzucenie przez generała Józefa Hallera w fale Bałtyku platynowego pierścienia, podczas zaślubin z morzem w lutym 1920 roku. W ciągu następnych lat Polacy udowodnili, że nie była to dla nich tylko efektowna ceremonia, lecz akt traktowany jak prawdziwy sakrament. Morzu Polacy pozostali wierni, a w latach wojny – wierni aż do śmierci.
Po udzieleniu przez biskupa błogosławieństwa, gen. Józef Haller w asyście oficerów sztabu wjechał konno na skraj zamarzniętej...
Powiedzenie Józefa Mackiewicza, że tylko prawda jest ciekawa, zrobiło w Polsce wielką karierę. To intrygujące, że sentencję tę stworzył człowiek, który tak wnikliwie, z tak wielką pasją zajmował się największym i najpotężniejszym kłamstwem świata – czyli Związkiem Sowieckim. Książka Mackiewicza „Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary”, jedna z najważniejszych polskich książek XX wieku, poświęcona jest właśnie kłamstwu, które było kulminacją relacji między Polską a Związkiem Sowieckim. Inne kłamstwo, którego przez dziesięciolecia nauczano w polskich szkołach, dotyczyło początków – tak Polski, jak i Rosji Sowieckiej. Opowiadało ono o rewolucjach roku 1917 rzekomo niosących wolność wszystkim narodom.
Gdyby urządzono ranking największych kłamstw historycznych i historiograficznych, powinno...
„W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny Królowej Korony Polskiej kładę swe ręce na ten święty Krzyż, znak męki i zbawienia. Przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży Jej honoru i o wyzwolenie Jej z niewoli walczyć ze wszystkich sił aż do ofiary mego życia. Prezydentowi Rzeczypospolitej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonemu przezeń dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy dochowam niezłomnie, cokolwiek by mnie spotkać miało”. Przez pięć długich lat niemieckiej okupacji żołnierze polskiego podziemia niepodległościowego, wierni przysięgom składanym Bogu i Ojczyźnie, walczyli o wolność Polski. A potem ze wschodu nadciągnęła armia naszych „sojuszników”, z hasłem wyzwolenia wypisanym na sztandarach...
Smutno kończył się Srebrny Wiek Rzeczypospolitej. Gdy w 1668 roku Jan II Kazimierz składał koronę Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, nikt nie miał wątpliwości, że jeszcze niedawno najpotężniejsze, największe i najbogatsze państwo kontynentu pogrążone jest w kryzysie. Ale mało kto zdawał sobie sprawę, jak głęboki jest to kryzys, nawet ci, którzy inicjały ostatniego z dynastii Wazów „ICR” – czyli Ioannes Casimirus Rex – tłumaczyli jako Initium Calamitatis Regnum – „początek klęsk Królestwa”.
Dwie wojny toczone przez Rzeczpospolitą w połowie XVII wieku objawiły dwie śmiertelnie niebezpieczne choroby toczące ciało państwa. Symptomem pierwszej z nich było powstanie Bohdana Chmielnickiego – oto wyczerpywała się piękna idea misji cywilizacyjnej prowadzonej na wschodzie pod...
Na przełomie 1939 i 1940 roku trzeba było być człowiekiem naprawdę silnego ducha, by nie ulec przeświadczeniu, że Bóg odwrócił się od Polski. Po zaledwie 19 latach istnienia, mimo olbrzymiego poświęcenia uczciwych obywateli i ich ofiarnej pracy, państwo polskie znów zniknęło z mapy. Uderzyły na nie dwie największe potęgi militarne świata, pozostające w zbrodniczej zmowie. Sojuszniczym armiom III Rzeszy Niemieckiej i Związku Sowieckiego nie sprostałby nikt. Dziesiątki tysięcy zabitych, zbombardowane, zrujnowane miasta, miasteczka i wsie. Ludzie bez dachu nad głową, bez pracy, bez źródeł utrzymania, osierocone rodziny, ojcowie i mężowie polegli lub przebywali w niewoli. Później przyszła zima: długa, śnieżna i straszliwie mroźna. A potem było jeszcze gorzej.
Ekstremalnie niskie...
W niedzielę 26 czerwca 1295 roku rozbrzmiały radośnie dzwony gnieźnieńskiej archikatedry – oto po 219 latach na skronie Piasta wracała królewska korona. Na głowę Przemysła II wielkopolskiego włożył ją arcybiskup Jakub Świnka, niestrudzony obrońca polskości i orędownik restytucji dawnego splendoru i godności Królestwa Polskiego.
Przez lata trapiła Polaków myśl, że świetne niegdyś Królestwo na skraj upadku doprowadził jego władca: dzielny i hojny, ale porywczy Bolesław Śmiały, skazując na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa. Przekonanie to rozpowszechnił Mistrz Wincenty, zwany Kadłubkiem, autor poczytnej „Kroniki polskiej”. Ci, którzy wierzyli, że Bóg doświadczał Polskę klęskami, karząc ją w ten sposób za męczeństwo biskupa z Krakowa, 26 czerwca mogli odetchnąć z ulgą....
„Gdy obstrukcjoniści staną się zbyt irytujący, nazwijcie ich faszystami, nazistami albo antysemitami. Skojarzenie to, wystarczająco często powtarzane, stanie się faktem w opinii publicznej”. Powiedzenie to przypisuje się Józefowi Stalinowi, najwierniejszemu sojusznikowi Hitlera. Chociaż nie ma dowodów, że Stalin naprawdę tak powiedział, to jednak dokładnie wedle tej zasady działała olbrzymia machina sowieckiej propagandy, która od 1941 roku starała się zdjąć odpowiedzialność za rozpętanie i okropieństwa II wojny światowej z „wodza światowego proletariatu” i przerzucić ją na innych. Najlepiej na Polaków. Tych zresztą rosyjska prasa nazywała faszystami już we wrześniu 1939 roku, podobnie jak Finów w grudniu i Bałtów oraz Rumunów w roku następnym. Stygmatyzacja usprawiedliwiała agresję,...
„Spełniły się sny młodości: po latach męki wojennej, cierpień, walk, błędów i pracy, zajadłej, zapamiętałej pracy, po tylu przejściach, po tylu upadkach nadziei wyłaniało się oto niepodległe państwo polskie z krwawego odmętu dziejów. Uczucia, które rozpierały pierś moją w tym pierwszym dniu swobody, porównać mogę tylko z tymi, które odczuwałem w gorących dniach lata 1914 roku, w początkach wojny. Nie każde pokolenie może być dumne z przeżycia takich dni epokowych”.
Tak w swych „Pamiętnikach” wspominał listopad 1918 roku, Ignacy Daszyński, pierwszy premier pierwszego rządu Niepodległej. Ale już w następnych zdaniach pisał o pracy. Bowiem bycie wolnym od okupantów, od przemocy, od ucisku, było tylko pierwszym krokiem, warunkiem niezbędnym, by przejść do prawdziwej wolności. A ta jest...
W połowie ósmego wieku swego istnienia Rzym władał światem. Od Słupów Heraklesa, poza którymi był nieskończony ocean zachodni, po niebotyczne szczyty Kaukazu, gdzie ponoć wciąż wisiały łańcuchy Prometeusza. Morze Śródziemne wyznaczające środek imperium przemierzały tysiące statków, posiadłości rzymskie w Europie, Azji i Afryce oplatały brukowane drogi, którymi maszerowały niezwyciężone rzymskie legiony. Było jedno prawo, jeden pieniądz, jeden władca – Gajusz Juliusz Cezar Oktawian zwany Augustem, który zamknął bramę świątyni Janusa na znak zakończenia wojen i zapanowania pokoju. Rzym rzucał cień na cały świat jak olbrzymi, królewski dąb. Lecz nie krążyły w nim już żywotne soki. U szczytu potęgi Rzym usychał i tęsknił...
Starzy bogowie umierali, bo lud przestawał w nich wierzyć....
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego pozornie miała do dyspozycji wszelkie środki, by zwyciężyć: armię z czołgami, skotami i śmigłowcami; watahy naszprycowanych zomowców pałujących bez różnicy mężczyzn, kobiety, dzieci; ubeków, czyli – jak napisałby Norwid – „policje tajne i dwu-płciowe” śledzące, intrygujące, dezintegrujące, łamiące sumienia, kręgosłupy i życiorysy; rzeszę tajnych współpracowników i jawnych donosicieli członków partii. Reżim miał też broń silniejszą niż pały zomowców – wszystkie gazety, telewizję i radio. Nadzór nad mediami sprawował zakłamany ponad wszelkie wyobrażenie rzecznik prasowy rządu Jerzy Urban. Dysproporcja sił i możliwości ogromna. Ludzie mieli jednak broń potężną i bezlitosną – śmiech. Na straży ducha wolności stała nie tylko determinacja, niezgoda i upór, ale...
„Armia baranów, której przewodzi lew, jest groźniejsza od armii lwów prowadzonej przez barana” – to jedno z powiedzeń przypisywanych Napoleonowi. I chociaż nie mamy pewności, że „Bóg wojny” faktycznie wypowiedział takie słowa, to dowód na ich prawdziwość przeprowadzili, niestety, Polacy w latach 1830–1831. Powstanie listopadowe – a raczej: wojna polsko-rosyjska roku 1831 – to walka o wolność przegrana przez doskonałą armię, na czele której stawały jeden po drugim barany – co gorsza, barany będące w zmowie z rzeźnikiem.
W 1966 roku Jerzy Łojek opublikował niewielką książeczkę (zaledwie 140 stron, jedyne 2,5 godziny czytania), która wstrząsnęła kultywowanym w epoce rozbiorów (i późniejszego, komunistycznego zniewolenia) obrazem tego patriotycznego zrywu. Nie tylko zresztą tego –...
Ponoć my, Polacy, nie lubimy tych naszych ziomków, którzy mają ponadprzeciętne zdolności, nie ukrywają ich i mają odwagę, by mówić o tym, co ich boli i drażni. Chyba zdajemy sobie sprawę z tej narodowej ułomności – polską jest przecież samokrytyczna opowiastka o kotłach piekielnych. Każda nacja ma swój własny kocioł, w którym smażą się jej nieszczęśni członkowie. Przy każdym kotle stoi diabelska warta i widłami strąca w głąb sprytnych i przedsiębiorczych, którzy próbują z wrzątku uciec. Tylko przy polskim kotle nie ma warty: Polacy sami ściągają za nogi tych, którym już prawie udało się wydostać. Pułkownik Ignacy Matuszewski, gorący patriota i przenikliwy wizjoner polityczny, jest jednym z Polaków, których zalety i zasługi były tak znaczne, że zawistnicy nie tylko zwalczali go zawzięcie,...
„W nocy była strzelanina. Rano od wczesnej godziny rozbrajanie oficerów niemieckich na wszystkich rogach ulic. Ale rozbraja nie tylko milicja, lecz i tłum. (…) Przez cały dzień odbieranie Niemcom majątku wojskowego i przejmowanie władz cywilnych. Przez cały dzień na ulicach tłumy. Wszędzie samochody z naszymi żołnierzami. (…) Wielu żołnierzy niemieckich chodzi z czerwonymi znakami, Polacy pewnie, z biało-amarantowymi kokardami u czapek. W tym wszystkim wstaje Polska. I nikt nie widzi, jaka jest piękna. Nikt nie spostrzega w tym zgiełku”.
To słowa Marii Dąbrowskiej zapisane w dzienniku pod datą 11 listopada. Jednak użyte przez wybitną pisarkę słowo „zgiełk” w żaden sposób nie jest w stanie oddać tego, co działo się wówczas w duszach i umysłach Polaków wszystkich trzech zaborów, sytuacji...
O śmierci Józefa Stalina Polacy dowiedzieli się z Polskiego Radia, które po godzinie 5 rano, 6 marca 1953 roku, rozpoczęło nadawanie komunikatu: „Przestało bić serce współbojownika i genialnego kontynuatora dzieła Lenina, mądrego Wodza i Nauczyciela Partii Komunistycznej i narodu radzieckiego”. Za „Ojcem Postępowej Ludzkości” płakali w wierszach i artykułach ludzie kultury: Maria Dąbrowska, Władysław Broniewski, Mieczysław Jastrun, Julian Przyboś, Jarosław Iwaszkiewicz, Tadeusz Konwicki, Zofia Nałkowska, Julian Tuwim, Wiktor Woroszylski, Konstanty Ildefons Gałczyński, Wisława Szymborska, Jan Sztaudynger i wielu innych. Większość Polaków – zastraszona i udręczona codziennym terrorem – w głębi ducha nieśmiało liczyła na odmianę losu i z nadzieją spoglądała w stronę Kościoła katolickiego,...
„Posłuchaj, Jerzy, mamy 14 września. To Twoje i moje urodziny, więc jeśli masz coś zrobić dla naszego brata François – zrób to dzisiaj”. Tak modlił się do bł. Jerzego Popiełuszki francuski kapłan Bernard Brien. François Audelan od 11 lat chorował na białaczkę szpikową. Ksiądz Brien odwiedził go w 2012 roku z ostatnim namaszczeniem. Pani Audelan była już po rozmowie ze współczującym i profesjonalnym pracownikiem zakładu pogrzebowego. W nocy François wstał, rano ogolił się. „Po dokładnym badaniu zaświadczam, że nagłe uzdrowienie, począwszy od 14 września 2012 roku, gdy pacjent poddany był już tylko opiece paliatywnej, jest z medycznego punktu widzenia niewytłumaczalne” – stwierdził lekarz prowadzący Françoisa. Półtora roku później, w marcu 2014 roku, całkowitą remisję choroby potwierdziła...
Dwie godziny – tyle dziś trwa średnio lot z Polski do Londynu. A jak można było dostać się do Polski w 1940 roku? Z Londynu do Lizbony (Portugalia), potem Freetown (Sierra Leone), Lagos w Nigerii, Duala w Kamerunie, dalej przez Republikę Środkowej Afryki do Konga, do Sudanu i dalej do Egiptu. Z Egiptu mały krok do Palestyny i dalej lot na Cypr, potem Stambuł, greckie Saloniki, Belgrad i już Budapeszt. Przez granicę koło Krakowa i prosto do Warszawy. Czas? Bagatela: 6 tygodni. Środki lokomocji? Samolot, statek, pociąg, samochód, sanie i własne nogi. Tak od 6 listopada do 18 grudnia 1940 roku podróżował ppłk. Kazimierz Iranek-Osmecki, emisariusz Naczelnego Wodza do okupowanej Polski. A przecież można inaczej: samolot i spadochron. To była droga najkrótsza, choć nie dla wszystkich oczywista...
Człowiek jest z natury zły i zachłanny. Ponieważ celem państwa są ład i porządek w społeczności składającej się ze egoistycznych jednostek, rządzenie polega więc na utrzymaniu poddanych w stanie, w którym albo nie mogą, albo nie chcą szkodzić władcom. To jedna z zasad realizmu politycznego, którego najbardziej znanym głosicielem był Niccolo Machiavelli. Realizm polityczny, jako sztuka skutecznego ujarzmiania społeczeństwa, największą popularność zyskał w XX wieku, jego zwolennikami byli więksi lub mniejsi tyrani i dyktatorzy. Za mistrza tej sztuki uznać należy Józefa Stalina. Osiągnięcia jego cenione są także w dzisiejszej Rosji.
Cynizm jako fundament polityki jest równie stary jak sama polityka i jak historia, usłużnie dostarczająca uzasadnień cynicznym politykom. Już Tukidydes...
„Kluczem do zwycięstwa rewolucji jest opanowanie kultury, a dopiero później będzie można zmienić stosunki ekonomiczne i władza polityczna sama wpadnie w ręce”. Taki plan działania stworzył neomarksistom Antonio Gramsci, włoski komunista i błyskotliwy (niestety) strateg nowej rewolucji. Plan ten zrealizowali w Europie Zachodniej uczestnicy antysystemowej rewolty młodzieżowej 1968 roku. W Polsce wcielany jest w życie przez zbuntowaną młodzież, odcinaną od historycznych i kulturowych korzeni przez funkcjonariuszy upadłego reżimu i wykreowanych przez nich agentów wpływu.
Lenin nazbyt skoncentrował się na marksowskiej ekonomicznej „bazie” – czyli własności środków produkcji, przechwytywaniu wartości dodanej – i przegrał. Gramsci docenił rolę kulturowej „nadbudowy” – i wygrywa. Komunizm...
Obywatele II Rzeczypospolitej podziwiali maestrię lotników, hart marynarzy, odwagę czołgistów, kecz najcieplejsze uczucia tradycyjnie rezerwowali dla kawalerii. Bo przecież to jazda biła przeważające siły Szwedów pod Kircholmem, rozbijała Turków pod Wiedniem, zwyciężała Tatarów pod Hodowem, szarżowała pod Somosierrą i w Olszynce Grochowskiej. W czasie Wielkiej Wojny polscy ułani przebijali się przez potrójne linie okopów pod Rokitną czy Krechowcami. Wreszcie w wojnie z bolszewikami to polscy jeźdźcy pod Komarowem, w największej bitwie kawaleryjskiej XX wieku, rozbili niepokonaną Konarmię Budionnego.
Deszcz, ulewa, kapuśniaczek – gdyby tak wyglądały wrześniowe dni roku 1939 w Polsce, kraju, w którym słowo „droga” oznaczało najczęściej utwardzony kołami wozów i kopytami koni gruntowy...
Powstania śląskie to jeden z najbardziej dobitnych dowodów siły polskiego ducha, który przetrwał wieki odłączenia od Macierzy, podtrzymywał polską mowę i modlitwę. Mimo całej atrakcyjności niemieckiej kultury XIX stulecia nie uległ jej syrenim kuszeniom, dotrwał silny i pełen woli czynu do dnia zmartwychwstania Polski wolnej i suwerennej. A potem przyszły dni, gdy trzeba było wolę potwierdzić czynem, stanąć do walki z Niemcami, którzy ani myśleli oddać bogaty Śląsk Polakom. Wtedy pojawili się polscy kadeci. Pierwsze wojsko polskie na Śląsku od czasów Jana III Sobieskiego.
Decyzję o zarządzeniu na Śląsku plebiscytu, który miał rozstrzygnąć kwestię przynależności państwowej tych ziem, podjęli alianci na konferencji paryskiej i została ona wpisana do traktatu wersalskiego. Polacy od...
Potęga tkwi w masie i w liczbie – tak myśleli dowódcy Wielkiej Wojny. Jeśli atak, to w wykonaniu setek tysięcy żołnierzy, poprzedzony nawałą ogniową, kiedy działa strzelając godzinami, posyłają na pozycje nieprzyjaciela miliony pocisków. Jak obrona, to skryta w kilometrach okopów, za niepoliczalnymi zwojami drutu kolczastego i wsparta ogniem karabinów maszynowych. Jednak nawet w takiej totalnej wojnie jednostki o wielkiej sile ducha i potężnej motywacji potrafią stawić czoło milionowej masie i zmienić to, co niemożliwe. Tak, jak zrobił to 14 sierpnia 1920 roku por. Pogonowski pod Radzyminem.
Okazanie słabości jako sposób powstrzymania agresji działa w świecie zwierząt. Słabszy wilk w konfrontacji z silniejszym kładzie się na plecach, odsłania brzuch. Ta pozycja działa automatycznie –...
W poezji Powstania Warszawskiego są zachwyt biało-czerwoną powiewającą nad dachami stolicy, zachłyśnięcie się wolnością, miłość i radość. Są zemsta, żądza odwetu, wściekłość na wrogów i gorzki żal do swoich. Są barykady, ruiny, gruzy domów, krew płynąca brukiem ulic. Jest szarpiąca serce śmierć najbliższych, dzieci, towarzyszy broni. Są bomby, płomienie i pociski. Poezja ma dość sił, by mówić o tym, że w „pogorzeli pod barykadą trupy się nowe kładą i kładą”. W wierszach walczącej stolicy jest rozpacz, pozwalająca wspominać o szczurach, które „tłuścieją na polskim ścierwie”, i wygrażanie „skurwysynom”, którzy się „śliną, seplenią o »sumieniu świata«, dyplomatycznie rozkładają ręce”. Jednak jest coś, o czym poezja mówi niechętnie, choć stanowiło element życia codziennego Miasta Niezłomnego...