O istnieniu Boga w Leningradzie

Pojechałem po raz pierwszy do Rosji sowieckiej w połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Byłem młodym człowiekiem, nie miałem jeszcze trzydziestu lat. W Leningradzie poznałem kilku młodych pisarzy, mniej więcej w moim wieku albo trochę starszych. Pokazali mi siedzibę NKWD, dawną siedzibę CzeKa, mur więzienny i ulicę, przy której mieszkał Puszkin. Nie mieli żadnych złudzeń – wiedzieli, gdzie żyją. Przyjechałem w czerwcu, więc zaprosili mnie na nocny spacer, żebym zobaczył leningradzkie białe noce. Chodziliśmy przez całą noc – w jej białym, trochę trupim świetle – po kamiennym nadbrzeżu, po mostach nad kanałami, w pobliżu konnego pomnika i w pobliżu Admiralicji, i rozmawialiśmy trochę o Polsce, trochę o Rosji, a przede wszystkim o tym, czy Bóg istnieje, a jeśli istnieje, to dlaczego świat jest taki, jaki jest, i Rosja jest taka, jaka jest. Nad ranem pojawiło się pytanie, czy Bóg specjalnie tak to urządził, żeby niektórym ludziom trudno było do Niego dotrzeć –