Spółdzielnie energetyczne – szansa na rozwój obszarów wiejskich
Rozwój energetyki rozproszonej, opartej na odnawialnych źródłach energii, a także racjonalne wykorzystywanie lokalnie dostępnych zasobów to jedne z podstawowych komponentów zrównoważonego rozwoju. Powstające spółdzielnie energetyczne zwiększają zainteresowanie energetyką odnawialną. KOWR prowadzi działania promujące zakładanie i funkcjonowanie spółdzielni energetycznych na obszarach wiejskich.
Takie rozwiązania przynoszą wymierne korzyści ekologiczne, gospodarcze oraz społeczne (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego państwa czy stworzenie nowych miejsc pracy), a także pozwalają na realizację nowych wyzwań stawianych przed polskim sektorem energetycznym.
Szczególnego uzasadnienia potrzeby rozwoju energetyki rozproszonej należy doszukiwać się w kontekście obszarów wiejskich, gdzie z jednej strony występuje największy potencjał surowcowy, z drugiej zaś tereny te zmagają się z ubóstwem energetycznym, objawiającym się m.in. problemami z zapewnieniem ciągłości dostaw energii. Warto przy tym podkreślić, że obszary wiejskie w Polsce zajmują niemal 90 proc. powierzchni naszego kraju, a zamieszkuje je prawie 40 proc. społeczeństwa.
Jedną z propozycji, która może doprowadzić do większego zainteresowania rozwojem energetyki odnawialnej na obszarach wiejskich, jest możliwość tworzenia spółdzielni energetycznych. Powyższe rozwiązanie umożliwia udział odbiorców końcowych zarówno w produkcji energii, jak i efektywnym jej wykorzystaniu, a także rozłożenie kosztów inwestycyjnych na większą liczbę podmiotów. W efekcie możliwe jest wybudowanie wydajniejszych instalacji, zaopatrujących w energię większą liczbę odbiorców.
Spółdzielnia energetyczna stanowi szczególny rodzaj spółdzielni. Jej funkcjonowanie zostało uregulowane przepisami ustawy – Prawo spółdzielcze lub ustawy o spółdzielniach rolników. Stanowi dobrowolne zrzeszenie zarówno osób fizycznych, jak i prawnych, a do jej powstania wymagane jest uchwalenie statutu przez jej założycieli (10 osób – w przypadku osób fizycznych albo spółdzielni rolników, lub 3 osób – w przypadku osób prawnych), a następnie złożenie stosownego wniosku do Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą dokonania rejestracji w KRS spółdzielnia nabywa osobowość prawną i staje się przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów prawa. Przedmiotem działalności spółdzielni energetycznej może być wytwarzanie energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła w instalacjach odnawialnego źródła energii i równoważenie zapotrzebowania ww. energii wyłącznie na potrzeby własne spółdzielni i jej członków. Warunkiem jest, aby spółdzielnia i jej członkowie byli przyłączeni do zdefiniowanej obszarowo sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym 110 kV lub sieci dystrybucyjnej gazowej, lub sieci ciepłowniczej.
Spółdzielnia energetyczna może zrzeszać nie więcej niż 1000 członków, przy czym prawa wynikające z członkostwa w spółdzielni są dla wszystkich członków takie same, niezależnie od posiadanej liczby udziałów. Ponadto spółdzielnia może prowadzić swoją działalność wyłącznie na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej albo na obszarze skupiającym trzy tego rodzaju gminy bezpośrednio sąsiadujące ze sobą. Dodatkowo obszar działalności spółdzielni energetycznej został zawężony do obszaru jednego operatora sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej, gazowej lub sieci ciepłowniczej, do której przyłączona jest spółdzielnia energetyczna i jej członkowie.
W przepisach regulujących działalność spółdzielni energetycznych wskazano, że spółdzielnia działająca w zakresie wytwarzania energii elektrycznej powinna zagwarantować, aby łączna zainstalowana moc wszystkich instalacji odnawialnych źródeł energii umożliwiła pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 70 proc. potrzeb własnych spółdzielni i jej członków, przy czym moc zainstalowana ww. instalacji nie powinna przekroczyć 10 MW. W przypadku ciepła – łączna moc wszystkich instalacji nie powinna przekroczyć 30 MW, a biogazu – roczna wydajność instalacji nie powinna przekroczyć 40 mln m3.
Jak wspomniano powyżej, celem działalności spółdzielni energetycznych jest wytwarzanie energii, która ma zaspokoić zapotrzebowanie energetyczne spółdzielni i jej członków. Ograniczenie zakresu terytorialnego oraz określenie podstawowych warunków dla spółdzielni umożliwia partycypowanie lokalnej społeczności w rozwoju energetyki odnawialnej. W związku z tym spółdzielnia energetyczna może stać się lokalnym dostawcą energii, co z kolei może wpłynąć na ograniczenie problemów z dostawami energii na obszarach wiejskich, a także obniżenie kosztów związanych z dostawą i zużyciem energii. Warto wspomnieć, że spółdzielnia energetyczna, która wytwarza energię elektryczną, może skorzystać z preferencyjnego systemu rozliczeń energii (systemu opustów). Oznacza to, że przedsiębiorstwo obrotu energią elektryczną, pełniące funkcję sprzedawcy zobowiązanego, będzie dokonywać rozliczeń nadwyżek wytworzonej energii elektrycznej, wprowadzonej do sieci elektroenergetycznej wobec ilości energii elektrycznej pobranej z tej sieci w celu jej zużycia na potrzeby własne spółdzielni i jej członków, skorygowaną współczynnikiem ilościowym 1 do 0,6. Istotną korzyścią dla członków spółdzielni jest również możliwość korzystania ze zwolnienia z opłaty dystrybucyjnej zmiennej i części opłat stałych oraz opłaty rozliczeniowej. Dodatkowo spółdzielnia nie ma obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia oraz podlega zwolnieniu od podatku akcyzowego, w przypadku gdy łączna moc zainstalowana energii elektrycznej wszystkich instalacji odnawialnego źródła energii nie przekracza 1 MW.
Jednocześnie należy podkreślić, że spółdzielnia energetyczna może podjąć działalność w zakresie wytwarzania energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła w instalacjach odnawialnego źródła energii dopiero po zamieszczeniu jej danych w wykazie spółdzielni energetycznych, prowadzonym przez Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. W tym celu wymagane jest złożenie w KOWR stosownego wniosku oraz dołączenie do niego załączników, tj. statutu spółdzielni oraz oświadczenia o spełnieniu warunków wymaganych do prowadzenia działalności w powyższym zakresie. Szczegółowe informacje dotyczące ww. zatwierdzenia oraz niezbędne wzory formularzy zostały udostępnione na stronie internetowej KOWR w zakładce OZE – Spółdzielnie energetyczne.
W celu rozwoju spółdzielni energetycznych na obszarach wiejskich Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zainicjowało realizację projektu pt. „Rozwój obszarów wiejskich poprzez odnawialne źródła energii – Renew(able) your Region – RENALDO”, który polega na udzieleniu wsparcia eksperckiego wybranym 6 gminom z województwa podlaskiego oraz kujawsko-pomorskiego w przygotowaniu uruchomienia pilotażowych spółdzielni energetycznych na tych terenach. Realizacja powyższego projektu jest finansowana ze środków Unii Europejskiej oraz niemieckiego federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego. Według przyjętego harmonogramu projekt ma być realizowany przez ok. 2,5 roku i zakłada w szczególności przeprowadzenie analizy zasobów i potrzeb energetycznych danej gminy oraz dobór instalacji OZE przynoszących jak najwięcej korzyści dla lokalnych społeczności, przygotowanie dokumentacyjne do założenia spółdzielni energetycznych, opracowanie poradnika dotyczącego zakładania spółdzielni energetycznych, a także organizowanie warsztatów i konferencji mających na celu wymianę informacji i doświadczeń z realizacji projektu.
Również KOWR, w ramach ustawowych kompetencji, prowadzi działania promujące zakładanie i funkcjonowanie spółdzielni energetycznych na obszarach wiejskich. W 2021 r. zaplanował przeprowadzenie 16 szkoleń (w formie webinariów) dla przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, których podstawowym założeniem jest przedstawienie korzyści dla gminy i jej mieszkańców, wynikających z takiego rozwiązania. W kolejnych latach KOWR planuje kontynuowanie ww. kampanii promocyjnej poprzez prowadzenie szkoleń, które zostaną skierowane do wszystkich podmiotów zainteresowanych założeniem spółdzielni energetycznej.
Joanna Stasiak-Panek
Departament Innowacji KOWR
